Կատաղի բախումները, որոնք այս օրերին տեղի են ունենում երկու թշնամական ճամբարների միջև, որոնցից մեկը տնօրինում է իշխանական լծակների, իսկ մյուսը՝ ահռելի ֆինանսական կարողություններ, հանրային դաշտը վերածել են կոլիզեի, ուր պլեբսի վերածված հանրությունը անհագ հաճույքով վայելում է գլադիատորական մարտերը։
Հոգ չէ, որ մինև այժմ չկա ազգային զարգացման օրակարգ, որն ամենապրիմիտիվ իմաստով պետք չէ ապահովեր «հացը»: Կարևորն ամենաբարձր մակարդակով ապահովված է «զվարճանքը»։ Հետհեղափոխական Հայաստանում զվարճության ինդուստրիան ապրում է ամենածաղկուն շրջանը։ Նոր հանդիսասրահներ նվաճելու անթաքույց մոլուցքով նա հայտարարել է մեծ մոբիլիզացիա՝ գայթակղելով վարձու աշխատակիցներին յուղալի պատառներով և ինքնահասատման հեռանկարներով։
Այս մոբիլիզացիայի առաջին շարքերում են կասկածելի բարոյական արժեքներ կրող բուլվարային գրչակներ և սոցիալական ցանցերում ֆեյք լուրեր տարածող բլոգերներ։
Սև զվարճանքի ինդուստրիան պատրաստ է ընդունել ցանկացած պատվեր չխորշելով ոչ բնույթից և ոչ էլ կատարման ձևից։
Տարօրինակ ոչինչ չկա, եթե հաշվի առնենք, որ Հայաստանն այն բացառիկ երկիրն է, որի հասարակությունը մատնված է անգործության հեղափոխությունից հետ։ Ոչ մի զանգվածային միջոցառում տարրական էկոհամակարգի կամ ենթակառուցվածքի բարելավելու նպատակով, ինչը թույլ կտար հանրային կուտակված ներուժը ստեղծարար հուն մղել։
Ընդամենը շաբաթներ առաջ 1in.am լուսաբանեց հեղափոխության քողի ներքո արհեսականորեն ստեղծված խնդիր, որը որը լուրջ փորձաքար է հանդիսանում տնտեսական հեղափոխություն հռչակած իշխանությունների համար։ Ի՞նչ լուրջ ականկալություններ կարող է ունենալ կառավարություն գործարար աշխարհից, եթե առանց որևէ բացատրության վերջ է դնում հայ իրականությունում նորություն հանդիսացող պետական – մասնավոր գործընկերությանը։
Ինչպե՞ս է տնտեսությունում պետական սեփականություն ձևը միանշանակորեն մերժող նոր վարչակազմը պատրաստվում իրականացնել տնտեսական թռիք, եթե նա իր գործունեությունը սկսում է նման գործընկերությունից հրաժարվելու որոշմամբ՝ չներկայացնելով դրա համար անհրաժեշտ հիմնավորում։
Լրատվական միջոցը դիտարկեց այն գործարար մարդու և սեփականության իրավունքի հարգման տեսանկյունից և կատարեց պարզ հարցադրում թե, ինչու օրվա իշխանությունները չեն արձագանքում անորոշ վիճակի մեջ հայտնված գործարարներին, որոնք 17 տարի շարունակ հայկական ապրանքների խթանման բարդ առաքելություն են իրականացրել ՌԴ տարածքում ապավինվելով միմիայն սեփական ուժերին միջոցներին։
Այս օրինաչափ հարցադրման արձագանքի բացակայությունը տխրահռչակ որոշման իրական շահառուների ճամբարում ընկալվեց որպես սեփական պլանների հանդեպ միանշանակ հավանություն վերևներում և դարձավ նոր հարձակումներ ազդակ բուլվարային մամուլում և սոցիալական ցանցերի մութ անկյուններում։
Տրամաբանորեն շահառու կողմը իր մարտավարությունը պետք էր կառուցել տաղավարում ներգրավված հարյուրից ավել գործածարների սխալների և թերացումների քննադատության վրա հրապարակ նետելով առարկայական փաստեր։
Ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ այս երկար տարիներին գործարարները հնարավոր է ունենային որոշակի բացթողումներ և թերություններ, ինչպես դա հատուկ է յուրաքանչուր տնտեսական սուբյեկտին, որը գործում է ոչ իդեալական պայմաններում և դիմակայում է բազմաբնույթ հրամայականների՝ ստիպված լինելով արագ, երբեմն ոչ ստանդարտ և ռիսկային որոշումներ կայացնել։
Սակայն շատ զարմանալի է, որ վարձկան գրչակներին չի հաջողվել որևէ լուրջ փաստ հրապապակել։ Փոխարենը որպես մեղադրանք է շրջանառության են դրվել տաղավարում «բասուրմա֊սուջուխ» և պահածոյացված ապրանքներ ցուցադրելու փաստը։
Այս պահին մենք արձանագրել ենք նույն ձևակերպմամբ մեկ տասնյակից ավել հայտարարություն, սակայն դրանց թիվը պրոգեսիվորեն աճում է։
Իրապես անիմաստ է մեկնբանել բուլվարային և ֆեյքային մակարդակի պատվիրված նյութերը, սակայն սա այն կարմիր գիծն է, որի անցման դեպքում դեգրադացիան անխուսափելի է առավել ևս հիմա, երբ սկանդալների և կեղծ օրակարգերի սպառումը սպառնալից մաշտաբների է հասնում հանրային մենտալ առողջության տեսանկյունից ։
Առավելապես գյուղատնտեսական հանդիսացող երկրում անհարգալից վերաբերմունք գյուղմթերքների հանդեպ դա լուրջ ախտանիշ է։ Ժողովրդական տնտեսություն եղել և այսօր էլ շարունակում է մնալ գոյության հիմք, իսկ ժողովրդական ձևաչափը՝ սոցիական համերաշխության առայժմ միակ երաշխիք։
Այսօր անհնար է չարձագանքել խորքային այն խնդիրներին, որոնք իրական լուրջ օրակարգերի բացակայության պայմաններում դուրս են եկել ջրի երես։ Հակառակ դեպքում մեզնից յուրաքանչյուրն անուղղակի մեղսակից կդառնա սպասվող ճգնաժամերին և ցնցումներին։
Խոսքը գործարար խավի հանդեպ խորացող հանրային բացասական վերաբերունքի մասին է։
Վերջին տարում քանդելու, կործանելու, արմատախիլ անելու մեջ վարպետացած մեր հասարակությունն այնքան է ոգևորված իր ձեռք բերած ապամոնտաժողական ընդունակություններով, որ հաճույքով փնտրում է նոր հարթություններ ուժը ցուցադրելու համար, ինչպես կարատեի խմբակ հաճախող այն փոքրիկները, ովքեր իրենց բակում հասակակիցներին դիտարկում են որպես սերտած հմտությունները ցուցադրելու թիրախ։
Հավանաբար սրանով պետք է բացատրել, թե ինչու են էլ ավելի խեղաթյուրվում այն հանրային կարևորագույն հասկացողությունները, որոնք, ըստ պարզ տրամաբանության, պետք է որ հիմնաքար հանդիսանային նախորդ տասնամյակների հետամնացության հաղթահարման և նոր Հայաստան կառուցելու ծրագրի մշակման համար։
Ենթագիտակցական մակարդակում «գործարարները միշտ մեղավոր են» համոզմունքի արամատավորումը կամ ասենք նրանց պիտակավորումը «փախցնող», «թռցնող», «գցող» վարկաբեկիչ խոսքերով հիշեցնում են հարձակմանը նախորդող նախապատրաստական միջոցառումներ, այնպես ինչպես ԱՄՆ-ը նախապատրաստվում էր Սերբիայի դեմ հարձակմանը։ Եթե դա այսպես է, ուրեմն գործ ունենք առողջական լուրջ խնդիրներ ունեցող հասարակության հետ, որը ակտիվորեն նախապատրաստում է սեփական ինքնասպանությունը։
Մեծ հայտնագործություն չկա այն պնդման մեջ, որ Հայաստանի խորհրդայնացմամբ ընդհատվեցին ազատ ձեռներեցության բարի ավանդույթները, դարերով մշակված կանոնակարգերը։ Հանրային գիտակցության մեջ արհեստականորեն ներմուծվեցին գործարար մարդու վերաբերյալ միմիայն բացասական և անհանդուրժողական կլիշեներ։ Վայրի կապիտալիզմին անցնելու 90֊ականները բնականաբար չէին կարող շտկել հավելյալ արդյունք ստեղծող մարդկանց վերաբերյալ հանրային պատկերացումները։ Իսկ այն, ինչ կատարվեց նոր դարի 00-ականներին, որը բնութագրվում է որպես ագրեսիվ գլոբալիստական կամ օլիգարխական ծավալապաշտություն, միայն կարող էր խորացնել հանրային թշնամանքը և ատելությունը գործարար աշխարհի հանդեպ։
Ցավոք սրտի, այսօրվա քաղաքացին առանձնահատուկ աչքի չի ընկնում թացը չորից տարբերակելու ցանկությամբ, թեև տևական ժամանակ նրա աչքերի առաջ շրջադարձային գործընթացներ են կատարվում գործարար աշխարհում։ Խոսքը վերաբերում է այն լուրջ հակադարձությանը, որ նոր տեսակի գործարարները ցուցաբերում են մենաշնորհներով և վարչական արտոնություններով օժտված գլոբալիստական կամ օլիգարխիկ ուժերին։ Արդեն կանոնավոր օրինաչափություն է, երբ փոքրաթիվ գործարարներից կազմված նորաստեղ խմբերը, որոնց անվանում են startup ընկերություններ, կարճ ժամանակահատվածում մրցակցությունից դուրս են թողնում գերհզոր կորպորացիաների՝ շնորհիվ հեղափոխական գաղափարների, ճկունության և հնարամտության։ Բայց մի գաղտնիք էլ կա, որի մասին քիչ է խոսվում․ սուտը, կեղծիքը, ձևականությունը մերժված կատեգորիաներ են կորպորատիվ գործելակերպին հաղթող այս նոր մշակույթում։
Եթե ոմանք դեռ չգիտեն, Հայաստանը նույնպես անմասն չէ գործարար աշխարհում տեղի ունեցող այս հեղափոխական գործընթացներին։ Երեկվա ծրագրավորողները և ինժեներները, գյուղատնտեսները վաղուց արդեն փորձում են իրենց ուժերը նոր տեսակի գործարարի դերում։
Այո, Հայաստանի լրատվական միջոցները չեն խորշում հրավիրել և զրուցել գործարարական որակապես նոր մշակույթ ներկայացնող անձանց հետ, լուսաբանել նրանց հաջողությունները, բայց հանրային կարծրատիպերը դեռ մնում են ամուր։ Լավագույն դեպքում ոչ օլիգարխիկ գործարարները ընկալվում են որպես բացառություններ կամ հրաշագործ այլմոլորակայիններ։
Այսօր պետք է ահազանգել, որ առանց այս կարծրատիպերի հաղթահարման մեր հասարակությունը մեկ սանտիմետր անգամ չի կարող առաջադիմել։
Կոչ չի արվում հետևել մոդային և տրվել ստարտափներ բացելու գեղեցիկ գաղափարներին (թեև, անկեղծ ասած, վատ չէր լինի)։
Գլխավոր ցանկությունը կայանում է նրանում, որ մտավոր ճակատի գործիչները, որոնք Հայաստանում ձևավորում են հանրային կարծիք կամ գոնե ազդում են դրա վրա, պատմական մի փոքր անդրադարձ կատարեն և փորձեն վերագնահատել գործարարության դերն ու նշանակությունը այսօրվա իրողությունների լույսի ներքո։ Հավատացնում ենք, որ սպասվում են զարմանալի բացահայտումներ։
Այն, ինչ այսօր մոդայիկ է, իրականում հանդիսացել է մեր պատմական անցյալի գլխավոր գործելաձև։ Գործարարության հաստատուն և շատ հեղինակավոր ինստիտուտը պայմանավորել է հայկական էթնոսի զարգացումը, բարգավաճումը և փառքը պատմական բոլոր փուլերում։ Եթե կան կասկածներ, հարցրեք այն օտարերկրացիներին, որոնք շփվել և շփվում են հայության այն հատվածների հետ, որոնք շարունակել են գործարարության դարավոր ավանդույթները Իրանում, Լիբանանում, Ֆրանսիայում, Ուրուգվայում։
Ազնիվ գործարարությունը, արդար քրտինքով ձեռք բերված սեփականության հանդեպ հարգալից վերաբերմունքը, ստեղծագործական ձիրքը ընտանական արժեքների հետ մեկտեղ համարում եմ այն գլխավոր հենասյուները, որոնք հազարամյակներով պայմանավորել են մեր շարունակական քաղաքակիրթ գոյությունը։
Մեր անցյալը իրապես հարուստ է այսօրվա տեսանկյունից անհավատալի պատմություններով, երբ ասենք հազարավոր կիլոմետրեր հեռավորությամբ գտնվող գործարարները բանավոր պայմավորվածությամբ իրականցրել են առևտրատնտեսական խոշոր գործարքներ։ Ազնիվ խոսքը, գործարարի կոդեքսը այնքան ամուր էին հանրային գիտակցության մեջ, որ թույլ էին տալիս գործնական հարաբերությունների մասնակիցներին առանց իրավաբանների, բանկերի, ապահովագրական և շատ ուրիշ այլ ձևական ինստիտուտների լուրջ ներգրավման ստեղծել հանրային զգալի բարիք։
Ազատ և ստեղծագործական մտածելակերպով, ինքնուրույն գործելակերպով, հարուստ գիտելիքներով, մեծ փորձով, դիվանագիտական, ռազմավարական, մարտավարական հմտություններով օժտված այս մարդիկ միշտ էլ հանդիսացել են պետության և նրա բացակայության դեպքում համայնքների գլխավոր հենարանը, որոնք արտակարգ իրավիճակներում միշտ էլ վերցրել են նախաձեռնությունն իրենց ձեռքը։ Նման պարագաներում անգամ սարսափելի չեն եղել ապաշնորհ կամ իրականության հետ կապը կտրած թագավորների, իշխանների, հոգևոր առաջնորդների գործած սխալները, քանի որ հասարակության ներքին շերտերում մարդիկ իմացել են, թե ճակատագրական պահերին ում կարելի է ապավինել։
Մի՞թե ներելի է, որ այսօրվա հասարակությունը փորձ չանի վերականգնել այն հզոր ինստիտուտը, որը կոչվում է հայկական ավանդական գործարարություն, առավել ևս այս շրջադարձային փուլում, երբ կարծես թե թևակոխում ենք տուրբուլենտ ցնցումների փուլ անորոշ սահմանադրական կարգի և կառավարաման համակարգի ավելորդ կենտրոնացվածության պատճառով։
Չէ որ վերածնված ավադույթներով գործարարները հենց վաղը կարող էին տնտեսությունը, հասարակությունը, պետությունը զերծ պահել քաղաքական համակարգի ամեն տեսակի ցնցումներից կամ գոնե նվազացնել դրանց ազդեցությունն այնպես, ինչպես դա ապահովեցին բելգիացի գործարարներն իրենց երկրում մոտ 4 տարի տևած քաղաքական լուրջ ճգնաժամի տարիներին (2007-2011), երբ քաղաքական հակասությունները թույլ չէին տալիս ձևավորել կառավարություն: Հայաստանի պարագայում երկիրը կխորտակվի հաշված շաբաթների և ամիսների ընթացքում։
00:00
22:42
22:22
21:00
20:41
19:45
19:26
18:35
15:58
15:45
15:24
15:09
14:53
14:53
14:35
14:19
14:03
13:44
13:19
13:05
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | ||
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | |
| 28 | 29 | 30 | 31 | ||||
10:06
09:53
09:46
09:35
09:24
09:13
09:01
09:25
09:14
09:02
09:58
09:45
09:34
09:26
09:13
09:02
09:02
09:45
09:35
09:27
09:12
09:01
09:45
09:34
09:26
09:14
09:02
10:05
09:53
09:45
09:34
09:26
09:13
09:01
09:56
09:34
09:26
09:15
09:02
09:56
09:46
09:34
09:23
09:14
09:02
09:55
09:42
09:34
09:23
09:14
