Washington Post. Դրոնների նոր դարաշրջանը փոխել է պատերազմի վարման կանոնները

29.01.21 | 23:37

Վերջին 12 ամսվա ընթացքում անօդաչու թռչող սարքերի հարվածները տեղափոխեցին կոնֆլիկտների հետագիծը Եմենից եւ Լիբիայից դեպի Կովկաս: Եթե նայենք անօդաչու թռչող սարքերի աշխարհի ամենաբեղուն տերություններին, ինչպիսիք են Իրանը եւ Թուրքիան, պարզ է դառնում, որ անօդաչու թռչող սարքերի նոր դարաշրջանը փոխել է պատերազմի կանոնները, գրում է Washington Post-ը:

«Գնահատականների համաձայն` 102 երկիր ռազմական անօդաչու թռչող սարքերի զարգացման եւ արտադրության ծրագրեր ունի: Որոշ կառավարություններ անօդաչու թռչող սարքերի հզորությունն ու հեղինակությունն օգտագործում են ազգային շահերի նախագծման համար, մյուսները դրանք օգտագործում են բացահայտորեն գործելու համար` «հեռակա կերպով» քաղաքական նպատակներ հետապնդելով: Իսկ աշխարհում առնվազն 57 զինված խմբավորում ունակ է անօդաչու թռչող սարքեր բաց թողնել:

Իրանն անօդաչու թռչող սարքերի բարդ համակարգեր է մշակում

Իրանում, օրինակ, դրոնները երկրի զինանոցի արժեքավոր գործիքն են: Դրոնների իրանական ծրագիրը համալրվել է սեփական արտադրության բարդ անօդաչու թռչող սարքերով, որոնք մատակարարվում են տարածաշրջանային դաշնակիցներին: Գեներալ Քասեմ Սոլեյմանին էր ենթադրաբար կազմակերպել անօդաչու թռչող սարքերի մատակարարումն Իրանին` այնպիսի ռազմավարություն ընդունելով, որպեսզի տարածաշրջանի մյուս կառավարություններն ու խմբերը նույն կամ նման անօդաչու սարքեր օգտագործեն: Այս մարտավարությունը գրեթե անհնար է դարձնում որոշել, թե ով է հասցրել մահացու հարվածը դրոններից, եւ, հետեւաբար` ով պետք է պատասխանատվություն կրի:

Եմենի հութի ապստամբներն անօդաչու թռչող սարքերի մերժման այս ռազմավարության օրինակն են: 2019-ին եւ 2020-ին հութիներն Իրանի կողմից մատակարարվող անօդաչու թռչող սարքեր էին օգտագործում մարդասպանությունների, նավթի շահութաբեր վերամշակումը խաթարելու եւ Սաուդյան Արաբիայի եւ Արաբական Միացյալ Էմիրությունների քաղաքներին հարվածներ հասցնելու համար:

2019-ի սեպտեմբերին Սաուդյան Արաբիայում Aramco-յի նավթային օբյեկտների վրա դրոնների հարձակումներից հետո միջազգային հանրությանը հատկապես դժվար էր գտնել մեղավորներին: Հութիները սկզբում հայտարարեցին հարձակման մասին եւ հարվածներ հասցնելու համար օգտագործեցին Իրանի կողմից մատակարարվող տեխնոլոգիան: Սակայն իրարամերժ ապացույցները ենթադրում են, որ Իրանն է կրում պատասխանատվությունը: Այս ճշմարտանման մերժումը եւ դրան հաջորդած հարմար խառնաշփոթությունը խոչընդոտեցին միջազգային հանրության` պատասխանատուներին պատասխանատվության ենթարկելու ջանքերին:

Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունն ավելի ու ավելի է ապավինում դրոններին

Թուրքիան դարձել է դրոնների ամենաակտիվ օգտագործողներից մեկը` մեծապես ապավինելով դրանց իր հեղինակությունն ու հզորությունը ցուցադրելու համար: Թուրքական զինուժի աշխատանքային ձին Bayraktar TB2-ն է` մարտական դրոն, որը մշակվել է նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի փեսայի` Սելջուկ Բայրաքթարի կողմից: Այս ադրոններն առանցքային դեր խաղացին Էրդողանի` Թուրքիայի իշխանությունը տարածաշրջանում տարածելու եւ առանցքային դաշնակիցներին աջակցելու հավակնոտ պլաններում:

Վերջին ամիսներին Թուրքիան դրոններ է տեղակայել Սիրիայում, Հյուսիսային Իրաքում եւ Կովկասում եւ օգտագործել է դրանք Միջերկրական ծովում իր նավթային պահանջները պաշտպանելու համար: Թուրքիան իր դրոններով միջամտել է նաեւ պատերազմին Լիբիայում, որը ՄԱԿ-ի մի պաշտոնյա «աշխարհում ամենամեծ անօդաչու պատերազմն» է անվանել: Թուրքական TB2-ներն աջակցություն ցուցաբերեցին ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչված Ազգային համաձայնության կառավարությանը (ԱՀԿ) ռազմական առաջնորդ Խալիֆա Հիֆտերի Լիբիական ազգային բանակի դեմ, որն օգտագործում է Չինաստանում արտադրվող Wing Loong-II հզոր անօդաչու սարքերը: Թուրքական դրոններն օգնեցին ԱՀԿ-ին գրավել հիմնական օդանավակայանները եւ հարվածներ հասցնել մատակարարման գծերին` փոխելով պատերազմի ընթացքը:

Այս հաջողության շնորհիվ` Թուրքիան 2020 թվականին ներգրավվեց նաեւ մեկ այլ խոշոր հակամարտության մեջ: Մինչ Հայաստանը եւ Ադրբեջանը պայքարում էին Հարավային Կովկասում Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի նկատմամբ օդային գերակայության համար, Թուրքիան աջակցում էր ադրբեջանական զինվորականներին: Դեկտեմբերին Հայաստանը համաձայնեց հանձնել վիճելի տարածքի մի մասը:

Ի՞նչ է մեզ սպասում ապագայում

Իրանի եւ Թուրքիայի գործողությունները միջազգային բախումների ավելի լայն միտում են խորհրդանշում. երկրները ավելի ու ավելի են ապավինում դրոններին: Այս միտումը, ամենայն հավանականությամբ, կակտիվանա, քանի որ Չինաստանը եւ ԱՄՆ-ն շարունակում են անօդաչու թռչող սարքեր վաճառել իրենց դաշնակիցներին: Չինաստանի դեպքում հստակ «դրոնների դիվանագիտություն» է ի հայտ եկել` մասնակցությունը Պեկինի տնտեսական եւ ենթակառուցվածքային «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախագծերին, ըստ ամենայնի, ավելի ու ավելի է կապված Չինաստանում արտադրվող ռազմական դրոնների գնման հետ:

Թրամփը փորձեց հակազդել Չինաստանի անօդաչու թռչող սարքերի ազդեցությանը` կողմ հանդես գալով դրոնների արտահանման վերաբերյալ ԱՄՆ կանոնակարգերի մեղմացմանը: Իր նախագահության վերջին շաբաթներին Թրամփը պնդում էր, որպեսզի դրոնները վաճառվեն այնպիսի հիմնական դաշնակիցներին, ինչպիսիք են Մարոկկոն, ԱՄԷ-ն եւ Թայվանը:

Այնուամենայնիվ, այդ վաճառքները կարող են տհաճ հետեւանքներ ունենալ: Քանի որ անօդաչու թռչող սարքերը փոխում են ժամանակակից մարտադաշտի մասշտաբներն ու կանոնները, դրանց անհամաչափ կիրառումը գնալով ավելի հավանական կդառնա` կամ առանց հստակ մեղավորի ավելի շատ հարձակումների, կամ միջին ուժերի կողմից, որոնք վճռական են ավելի լուրջ կոնֆլիկտների մեջ մտնել: Գուցե դեռ վաղ է խոսել այն մասին` արդյոք նախագահ Բայդենը կշարունակի վաճառել եւ տեղակայել դրոններն այնպես, ինչպես Թրամփը: Սակայն քանի որ ավելի շատ կառավարություններ եւ ոչ կառավարական խմբեր են բարձր տեխնոլոգիական անօդաչու թռչող սարքեր ձեռք բերում, ավելի հեշտ կլինի ավելի ու ավելի մթագնած եւ գերբեռնված դարձող երկնքում ընթացող հակամարտություններում ներգրավված եւ հեռավար մասնակիցը լինել»: