Չնայած վերջին շաբաթվա ընթացքում տարադրամի փոխանակման շուկան կարծես կայունացել է, սակայն արդեն իսկ լուրջ վնաս է հասցրել թուրքական տնտեսությանը. լիրան այժմ 40%-ով արժեզրկվել է ԱՄՆ դոլարի համեմատ՝ մեծ կասկածներ առաջացնելով երկրի հսկայական դոլարային պարտքերի մարման հաշվով: Այս մասին ասվում է Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցի Միջազգային քաղաքական տնտեսության խորհրդի անդամ Ջերոմ Րուսի՝ Al Jazeera կայքում հրապարակված հոդվածում:
Թուրքիայի խնդիրների անմիջական դրդապատճառը, ըստ հեղինակի, ակնհայտորեն ամերիկացի հոգեւորական Էնդրյու Բրանսոնի երկարաժամկետ կալանավորումն է, որին ի պատասխան՝ ԱՄՆ-ն սահմանել է պատժամիջոցներ թուրք պաշտոնյաների դեմ, ինչպես նաեւ նոր, կրկնակի սակագներ՝ ալյումինի եւ պողպատի արտադրության նկատմամբ, որի հետեւանքով լիրան միանգամից անկում է ապրել:
Ճգնաժամն այնուհետեւ խորացել է, քանի որ ներդրողները մտավախություն ունեն՝ կապված Էրդողանի ագրեսիվ դիրքորոշման հետ. նա կտրականապես դեմ է տոկոսադրույքները բարձրացնելուն, ինչի մասին անցյալ տարի Կենտրոնական բանկը բազմիցս բարձրաձայնել է: Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե սա զուտ Թուրքիայի խնդիրն է, որն առաջացել է Թրամփի եւ Էրդողանի տարօրինակ տնտեսական աշխարհայացքի հետեւանքով: Սակայն, ըստ Րուսի, խնդիրը բազմակողմանի է: Եթե հաշվի առնենք Արժույթի միջազգային հիմնադրամի՝ Արգենտինայում եւ Պակիստանում վերջերս իրականացրած միջամտությունները, ապա հասկանալի է, որ խնդիրը բավական խորն է:
Իրականում, ըստ հեղինակի, Թուրքիայի տնտեսական խնդիրները վաղուց են առաջացել. դրանք ուղղակիորեն կապված են 2008 թվականի համաշխարհային ճգնաժամին միջազգային հանրության տված արձագանքից եկող կողմնակի ազդեցության հետ:
Տասը տարի առաջ «Lehman Brothers» հոլդինգի անկումից հետո աշխարհի առաջատար կենտրոնական բանկերն իջեցրին տոկոսադրույքները ռեկորդային ցածր մակարդակի՝ գնելով ցածր ռիսկային ակտիվներ մասնավոր բանկերից, ինչի արդյունքում համաշխարհային ֆինանսական համակարգում ներդրվեց $15 տրիլիոն դոլար գումար. այսպիսի քաղաքականությունը հայտնի է «քանակական մեղմացում» անունով:
Արդյունքում առաջացած գումարի մի զգալի հատված վարկերի եւ ուղիղ ներդրումների տեսքով հայտնվեց արտասահմանում, որից հատկապես շահեց Թուրքիան: Էրդողանի Արդարություն եւ զարգացում կուսակցությանը հաջողվեց տնտեսությունը հասցնել չտեսնված բարձունքների՝ այն դարձնելով աշխարհում ամենաարագ աճող զարգացող շուկաներից մեկը:
Սակայն Թուրքիան այդպես կուտակեց հսկայական դոլարային վարկեր: Ընդհանուր առմամբ, Ֆինանսների միջազգային ինստիտուտի (Institutte of International Finance) գնահատմամբ՝ թուրքական ֆիրմաները, ֆինանսական կազմակերպությունները եւ տնտեսություններն այժմ տալիս են տարեկան տնտեսական արդյունքի 70%-ը: Հատկապես թուրքական բանկերն այժմ նախանձելի վիճակում չեն. անցյալ տարվա համեմատ $100 միլիարդ դոլար արտաքին պարտքի պարագայում առաջանում է համակարգային թերությունների իրական ռիսկ:
Առաջիկա մեկ-երկու տարվա ընթացքում բավականաչափ թվով բանկերի ու բիզնեսների փակման դեպքում տնտեսական ազդեցությունը դուրս կգա Թուրքիայի սահմաններից, գրում է հեղինակը: Տուժողների ցուցակում առաջինը եվրոպական բանկերը կլինեն՝ կապված թուրք վարկառուներին տրամադրած մեծաքանակ վարկերի հետ: Երկրորդը՝ կապիտալի ներհոսքի հանկարծակի դադարից կարող են տուժել մի շարք զարգացող տնտեսություններ, այդ թվում՝ Ինդոնեզիան, Հնդկաստանը, Պակիստանը, Արգենտինան եւ Հարավային Աֆրիկան:
Մինչդեռ Չինաստանում գրանցված տնտեսական աճի դանդաղումը վկայում է, որ, ի տարբերություն 2009 թվականի, այս անգամ Չինաստանը օգնության չի հասնի զարգացող տնտեսություններին:
Պատճառը, թե ինչու է Թուրքիան այս առաջացող շուկայական ճգնաժամի կենտրոնում, այն է, որ Թուրքիան միաժամանակ ունի կարճաժամկետ դոլարային վարկեր, ծանրաբեռնված տնտեսություն, եւ Էրդողանի վարչակարգն անընդհատ հակված է դեպի ավտորիտար ռեժիմի: Սակայն, զարգացող պետություններում արժութային շոկի նման տեմպը շարունակվելու դեպքում, խնդիրը դժվար թե մնա Թուրքիայի սահմաններում:
Այժմ, երբ աշխարհում առաջատար կենտրոնական բանկերը վերջապես դադարեցնում են քանակական մեղմացման քաղաքականությունը եւ բարձրացնում տոկոսադրույքները, տարիներ շարունակ կուտակված համակարգային խնդիրները դառնում են ակնհայտ: Էժան փողի հոսքը, ըստ հեղինակի, շուտով կդադարի, եւ, ինչպես ասում էր ամերիկացի Ուորեն Բաֆեթը, միայն ալիքի հանդարտվելուց հետո է երեւում, թե ովքեր էին ջրում մերկ լողում:
14:44
14:15
12:02
17:33
17:04
16:35
16:08
14:01
13:52
13:38
13:22
13:09
11:48
11:32
11:13
10:45
10:21
10:17
10:02
19:40
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | |||||||
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | |
| 30 | |||||||
09:44
09:23
09:02
09:28
09:13
09:34
09:18
09:03
09:55
09:48
09:36
09:28
09:02
09:55
09:49
09:35
09:18
09:02
09:19
09:02
09:49
09:34
09:18
09:03
09:55
09:42
09:35
09:17
09:02
09:45
09:35
09:27
09:09
09:53
09:45
09:36
09:28
09:15
09:02
10:02
09:52
09:44
09:35
09:17
09:02
09:55
09:44
09:33
09:23
09:03
