Panorama.am-ի հարցազրույցը քիմիական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, Հարավային Կորեայում Samsung ընկերությունում «Samsung Display»-ի գլխավոր ինժեներ Հայկ Խաչատրյանի հետ՝ արհեստական բանականության շուրջ։
Panorama- Վերջին շրջանում շատ հաճախ է սկսվել կիրառվել «արհեստական ինտելեկտ» (ԱԻ) կամ «արհեստական բանականություն» տերմինը, ի՞նչ է այն։
Հ․Խաչատրյան- Ընդհանրացված տեսքով, արհեստական բանականությունը դա մարդկային բանականության սիմուլացիան է մեքենաների վրա։ Այլ խոսքով, երբ համակարգիչները ծրագարվորվում են այնպես, որ գործեն, արձագանքեն, և «արարեն» ինչպես մարդիկ։ Այս գործընթացը ներառում է՝
«learning» (սովորել) - տեղեկության և կանոնների կուտակում, «reasoning» (փաստարկում) - օգտագործել որոշակի կանոններ՝ դրված նպատակին մասամբ կամ ամբողջությամբ հասնելու համար,
self-correction (ինքնակարգավորում) - ինքնակատարելագործման գործընթաց:
ԱԻ մասնակի կիրառումներից է խոսքի վերծանումը (speech recognition) և մեքենայական տեսողությունը (machine vision)։
Ըստ կատեգորիաների ԱԻ կարող է լինել թույլ և ուժեղ։ Թույլ, կամ անվանում են նաև նեղ ԱԻ, նախագծված և վարժեցված է մեկ կոնկրետ նպատակի համար։ Օրինակ Apple-ի Siri-ն կամ Samsung-ի Bixby-ն նեղ ԱԻ են՝ վիրտուալ անհատական օգնականներ։ Թերևս նշենք, որ Bixby-ն ունի նաև «machine vision» և կարող է ճանաչել առարկաները։
Ուժեղ ԱԻ համարվում է արհեստական ընդհանուր բանականությունները, որոնք կարող են դրսևորել մարդու կոգնիտիվ ունակությունները։ Անծանոթ իրավիճակում հայտնվելիս ուժեղ ԱԻ-ն ունակ է որոշում կայացնել և արձագանքել ըստ իրավիճակի։ Ուժեղ ԱԻ-ները դեռ մշակման փուլում են և կլինեն հաջորդ սերնդի ԱԻ-ներ։
Panorama- Ո՞ր ոլորտներում կարելի է օգտագործել արհեստական բանականությունը և ինչպե՞ս։
Հ․Խաչատրյան․ ԱԻ տեխնոլոգիաների օրինակներից են ավտոմատացումը (Automation), երբ ԱԻ ծրագրավորվում է մեծ ծավալի ու կրկնվող գործողություններ կատարելու համար։ Սա տարբերվում է IT ավտոմատացումից, քանի որ կարող է արձագանքել ըստ իրավիճակի։
«Machine learning»-ը գիտական ուղղություն է, որտեղ մշակվում են ալգորիթմներ և վիճակագրական մոդելներ, որպեսզի մեքենան որոշակի առաջադրանք կատարի արդյունավետորեն, առանց հստակ հրահանգների կամ կոդավորման: «Machine vision»-ը գիտություն է, որը հնարավորություն է ընձեռնում համակարգիչներին տեսնել: «Robotics»-ը մեքենայաշինության ուղղություն է, որտեղ նպատակ է դրված ստեղծել ռոբոտներ։
Ներկայացնեմ ինքնագնաց մեքենաների մոդելը՝ «Self-driving cars», որն օգտագործում է «computer vision», «image recognition» և «deep learning», որպեսզի մեքենան կարողանա ավտոնոմ ռեժիմով շարժվի։
Որպեսզի հասկականք ինչքան բարդ է այս ուղղությունը, բերենք մեկ օրինակ։ Սովորական հեռախոսային հավելվածը պարունակում է 50-60 հազար տող՝ կոդ։ Համակարգչային ծրագրերը՝ մի քանի հարյուր հազարից մի քանի միլիոն։
Մարսագնացի գնալու, բարեհաջող վայրէջքի համար գրվել է 12մլն տող, իսկ ինքնագնաց մեքենաների համար գրված ծրագրի տողերի քանակը գերազանցում է 300 մլն տողը։
ԱԻ շատ օգտագործվում է բիզնեսում: Օրինակ Amazon ընկերությունն իր հաճախորդների տվյալները հավաքում, մշակում է ու կազմում անհատական նախասիրությունների բազա: Հիմնվելով այս բազայի վրա՝ յուրաքանչյուր ոք կարող է ստանալ կոնկրետ ապրանքի գովազդ, որը ընկած է այդ անհատի նախասիրությունների մեջ:
Սա շատ թիրախային և բարձր արդյունավետությամբ աշխատող մոդել է:
Այստեղ, ցավոք, առաջ է գալիս անհատի անձնական տվյալների պաշտպանության խնդիրը, որը այժմ լայն քննարկման փուլում է և փորձ է արվում գտնել իրավական մոդելներ, որոնք կպաշտպանեն անհատի անձնական տվյալները: Այս հարցում մեծ զգուշավորություն է ցուցաբերում հատկապես Եվրոպական միությունը:
Panorama- Այն ժամանակ, երբ ի հայտ եկան ռոբոտները, մարդկանց մոտ մտավախությունն այն էր, որ ռոբոտները կզբաղեցնեն իրենց աշխատատեղերը, արհեստական բանականությունը, որն ունակ է գործել, արձագանքել, ի՞նչ սպառնալիքներ կարող է ունենալ մարդկությանը։ Խաղաղ համակեցությո՞ւն, թե՞ առճակատում։
Հ․Խաչատրյան․ Հարցը շատ խորքային է և մարդկանց բաժանել է տարբեր ճամբարների: Որոշները պնդում են, որ ԱԻ միայն օգուտ կբերի ողջ մարդկությանը և այժմ մարդիկ ֆիզիկական աշխատանքի փոխարեն, ինչպես անում էին, օրինակ, անցած դարերում, կանեն միայն մտավոր աշխատանք, իսկ ռոբոտներից ստացվող օգուտը միայն կլավացնի մարդկանց բարեկեցությունը:
Սակայն այստեղ առաջանում է ՈՉ հավասարության խնդիրը: Ո՞ւմ է պատկանելու ռոբոտների ստեղծած բարիքը։
Եթե սեփականատերը գործից հեռացնի աշխատողին և տեղը օգտագործի ԱԻ-ով աշխատող ռոբոտ, ապա եկամուտը կգնա միայն շատ սահմանափակ թվով մարդկանց, իսկ մյուսները, գործնականում, կմնան առանց եկամտի աղբյուրի:
Այս տեսանկյունից փորձ է արվում խնդիրը կարգավորել հատուկ հարկի միջոցով, երբ ռոբոտի աշխատելու դեպքում սեփականատերը պետք է հարկ վճարի պետությանը, իսկ պետությունը պետք է նպաստ տա այն անհատին, որը ռոբոտի պատճառով աշխատանքը կորցրել է:
Այժմ կան անգամ որոշ կայքեր, որտեղ, գրելով մասնագիտությունը, կարող եք տեսնել, թե քանի տոկոս հավանականությամբ ԱԻ-ն կվերցնի այդ մասնագիտությունը մարդուց:
Օրինակ, վարորդի, լրագրողի, բժշկի աշխատանքները մեծ հարվածի տակ են: Ներկայումս մեծ քանակությամբ հոդվածներ արդեն գրվում են ԱԻ-ի կողմից և մարդիկ գրեթե չեն զանազանում այն իրական լրագրողի գրած հոդվածից: Օրինակ, 2016թ-ին մեծ խմբագրական թերթերում տպագրվող հոդվածների մոտ 30%-ը գրված էր ԱԻ-ի կողմից:
Panorama.am- Այս դարաշրջանում, երբ մարդիկ ավելի շատ ապրում են վիրտուալ աշխարհով, վիրտուալ շփումներով, արդյո՞ք արհեստական ինտելեկտի ստեղծումն ավելի շատ չի հեռացնի մարդուն-մարդուց։
Հ․Խաչատրյան- Սա շատ լուրջ հարց է, քանի որ ԱԻ-ն զարգացման հաջորդ էտապում պետք է կարողանա արձագանքել լրիվությամբ ինչպես մարդը: Դա կոչվում է հարևան սենյակի թեստ կամ նամակագրական թեստ: Իմաստը նրանում է, որ մարդն առանց տեսնելու, թե ում հետ է հաղորդակցվում, սկսում է զրուցել: Եթե նա չկարողանա պարզել, որ զրուցակիցը ԱԻ-ն է, ապա համարվում է, որ ԱԻ-ն թևակոխում է նոր փուլ՝ մարդկային բանականության փուլ: Այդ շրջադարձային կետը գրանցվեց 2015թ-ին, երբ ԱԻ-ն անցավ այս գիծը: Այժմ արդեն ԱԻ-ն լայնորեն օգտագործում են բիզնեսում, որպեսզի պատասխանի հաճախորդի գրավոր հարցերին: Սա նշանակում է, որ մարդիկ կարող են զրուցել մեքենայի հետ:
2018թ-ին Սամսունգի փակ ցուցահանդեսում ցուցադրվեց մի պատի ժամացույց, որը կարող է զրուցել մարդու հետ գրեթե բոլոր թեմաներով: Այսինքն, իրոք, ինչ-որ պահ հետո մարդ-մեքենա փոխհարաբերությունները կարող են ավելի շատ ու դյուրին լինել, քան մարդ-մարդ շփումները:
Չեմ բացառում, որ անդրոիդների նոր սերնդի առաջացման դեպքում կառաջանան նաև ամուսնական զույգեր: Նման բացառիկ դեպքեր արդեն գրանցվում են, բայց շուտով դա, կարծես թե, համատարած կդառնա:
Իսկ ինչ վերաբերվում է առճակատմանը, այս պահին, մարդը միանշանակ առաջատար է: Ընդհարման դեպքում մարդու հաղթանակը ենթակա չէ քննարկման: Սակայն ինչ-որ ժամանակ անց, երբ ռոբոտները կկարողանան ինքնավերարտադրվել, որն ակնկալվում է 2040 թ․-ակններին մոտ, ապա ընդհարման դեպքում՝ սիլիցիումային հիմքով ռոբոտների և ածխածնային հիմքով մարդու միջև, դժվար կլինի կանխորոշել ելքը:
Որպես օրինակ, եթե այժմ ողջ մարդկությունը, այսինքն յուրաքանչյուր մարդ գլոբուսի վրա ամեն մեկ վարկյանում մեկ գործողություն անի, օրինակ գումարում, ապա նա կծախսի 100 տարի, որպեսզի կատարի այնքան գործողություն, որքան սուպերհամակարգիչը՝ 1 վարկյանում: Այսինքն մտածելու արագության, քայլերի հաջորդականության մեջ մենք՝ ածխածնայիններս, շատ հետ ենք նրանցից՝ սիլիցիումայիններից:
Մի բան կարող ենք միայն հույսով նշել, որ կոնֆլիկտի դեպքում ատոմային ռումբեր նրանք չեն օգտագործի մարդկանց դեմ, ինչպես նկարագրվում է որոշ ֆիլմերում: Բանը նրանում է, որ ատոմային ռումբի պայթունից անջատվող էլեկտրամագնիսական ճառագայթներից սիլիցիումային բանականությունը կխոտանվի և դա նրանք գիտեն։ Ուստի չեն օգտագործելու մի բան, որն իրենց կոչնչացնի:
Panorama.am- Միջազգային կառույցներն արդեն իսկ ընդունում են կարգավորումներ, որպեսզի արհեստական բանականությունը չսպառնա մարդու իրավունքներին, անձնական կյանքին, ինչո՞վ է դա պայմանավորված ու արդյո՞ք հնարավոր է գտնել տեխնոլոգիական զարգացման ու մարդու իրավունքների պաշտպանության բալանսը։
Հ․Խաչատրյան- Այո՛, այս իրավական հարցերը ինտենսիվ քննարկվում են: Այժմ վարկած կա, որ ապագայում անդրոիդները նույնպես կունենան իրավունքներ, այդ թվում աշխատանքային: Նրանք կաշխատեն և աշխատավարձ կստանան, հարկեր կվճարեն: Պետք է պարզապես կանոնակարգել այս հարցերը, որպեսզի ընդհարում չլինի մարդ-ԱԻ դաշտերի միջև:
Panorama.am-Ինչպիսի՞ն են տեխնոլոգիական զարգացման հեռանկարները, ինչպե՞ս ենք ապրելու ապագայում։
Հ.Խաչատրյան- Տեխնոլոգիանները շատ արագ ու կտրուկ են փոփոխվում: Կայուն կանխատեսում անելը շատ դժվար է: Սակայն կցանկանայի առանձնացնել մեկ տեխնոլոգիա, որը կարող է փոխել ամեն ինչ: Դա թվային անմահությունն է:
Ուղեղում բոլոր պրոցեսները էլեկտրական իմպուլսների հաջորդականություն են: Եթե հնարավոր լինի կարդալ այդ իմպուլսները, ապա նաև հնարավոր է գրանցել: Եթե գրանցել, ապա կարելի է պահպանել (save): Այդ տվյալները կարելի է պահպանել հիշողության կրիչի վրա: Մյուս տեխնոլոգիան կլոնավորումն է: Կարելի է կլոնավորել կենսաբանական կրիչ, որը կարող է ունենալ նույն ձեր մարմինը, կառուցվածքը, կամ ինչ-որ ուրիշ մեկի մարմնի տեսք ու ձև, ապա վերբեռնել կրիչից այդ տեղեկությունը կենսաբանական կրիչի մեջ: Այդ դեպքում այդ անհատը՝ իր լրիվ բանականությամբ և հիշողություններով, նոր կյանք է ստանում՝ նոր կենսաբանական կրիչի մեջ:
Հաջորդ փուլում այդ հիշողության կրիչն անմիջապես տեղադրվում է ողնուղեղի վրա և բոլոր հիշողությունները, զգացողությունները գրանցվում են և՛ ուղեղում, և՛ այդ կրիչում: Հենց կենսաբանական մարմինը՝ մարդը, մահանում է, այդ կրիչը տեղափոխում են նոր մարմնի մեջ: Այդպես նույնիսկ հիշողության ընդհատում չի լինում:
Հարուստ մարդիկ կունենան մի քանի կլոններ, որոնք կգտնվեն տարաների մեջ: Հենց ակտիվ առանձնյակը մահանա, կլոններից մեկը կակտիվանա: Այսինքն այդ մարդը երբեք չի մահանա:
Սպանություն կհամարվի, եթե ողնուղեղում տեղադրված սկավառակը վնասվի, այդ դեպքում համարվում է, որ մարդը մահացավ:
Կարծես թե այս ամենը հեռու չէ և մենք գուցե ականատես կլինենք, երբ մարդը ստեղծում է մեկ այլ մարդու, այլ խոսքով կառաջանան նոր արարիչներ, որոնք կստեղծեն նոր մարդու, և այդ արարիչներն անմահ կլինեն
18:52
18:35
18:16
18:01
17:52
16:45
16:32
16:05
15:33
15:06
14:46
14:25
13:02
12:35
12:04
11:08
10:52
10:44
10:19
09:36
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | |
| 29 | 30 | 31 | |||||
09:55
09:42
09:33
09:19
09:02
09:44
09:35
09:17
09:47
09:27
09:15
09:01
09:16
09:01
09:55
09:44
09:33
09:15
09:01
09:56
09:45
09:33
09:16
09:02
09:55
09:26
09:12
09:01
09:55
09:46
09:32
09:15
09:02
09:55
09:45
09:32
09:15
09:01
09:56
09:46
09:33
09:24
09:17
09:01
09:46
09:35
09:22
09:12
09:00
09:56
