Մայիսի 8–ը մայիսյան եռատոնի հաղթանակների համար ամենանշանակալից օրն է. 25 տարի առաջ այս օրը ազատագրվեց Շուշին, ինչը նաև արցախյան պատերազմում հայկական ռազմական ուժերի առաջին նշանակալից հաղթանակն էր և նորանկախ Հայաստանի պատմության մեջ մտավ որպես բեկումնային ու հայ ազատամարտիկների բացառիկ սխրանքի օր: Եվ պատահական չէ, որ «մայիսը հաղթանակների ամիս է» արտահայտությունը լայնորեն սկսեց օգտագործվել հենց 1992 թ մայիսի 8-ից հետո:
Շուշիի ազատագրումն իրականացվեց «Հարսանիք լեռներում» օպերացիայով:
Շուշիի գրավման գլխավոր անձանցից մեկը՝ Արկադի Տեր–Թադևոսյանը (Կոմանդոս) հետագայում իր հուշերում պիտի «ստուգաբաներ», թե ինչու «Հարսանիք լեռներում»: Ըստ այդմ, երբ Շուշիի գրավման համար տարբեր ուղղությունների պատասխանատուներն իր և Սամվել Բաբայանի գլխավորությամբ դրանից մի քանի օր առաջ մարտական պլանը ներկայացրել էին այն ժամանակվա պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանին, վերջինս այն անիրագործելի է համարել, սակայն ի պատասխան պնդումների՝ խոստացել Շուշին գրավելուց հետո անպայման ամուսնանալ:
Արկադի Տեր-Թադևոսյանը հետագայում իր հուշերում բազմիցս պատմել է, որ գրոհը Շուշիի վրա իրականում նշանակված էր ավելի վաղ ամսաթվի՝ մայիսի 5-ին, սակայն անսպասելի տեղացած ուժեղ ձյունը հետաձգել էր այն մինչև մայիսի 8-ը: Իսկ ապրիլի 24-ին, 28-ին, 29-ին, մայիսի 4-ին գրոհի մի քանի իմիտացիաներ էին եղել:
Նշենք, որ Շուշի լեռնաքաղաքի գրավումը հնարավորություն տվեց Ստեփանակերտին՝ շնչել. ադրբեջանական ուժերի վերահսկողության տակ գտնվող Շուշի բերդաքաղաքից անընդմեջ ռմբակոծությունների ու հրետակոծությունների պատճառով Ստեփանակերտի և հարակից բնակավայրերի դրությունն անտանելի էր. Ստեփանակերտը գրեթե 70 տոկոսով ոչնչացված էր, մարդիկ ապրում էին նկուղներում, բացակայում էին տարրական կենցաղային պայմանները, չկար ո՛չ հաց, ո՛չ ջուր:
Ըստ էլեկտրոնային ազատ հանրագիտարանում զետեղված նյութերի՝ 1991 թ. նոյեմբերից մինչև 1992 թ. մայիսի սկիզբը Շուշիից, Ջանհասանից, Քյոսալարից, Ղայբալուից Ստեփանակերտի վրա արձակվել է շուրջ 4740 արկ, որից մոտ 3 հազարը «Գրադ» կայանքներից։ Այդ հրետակոծությունների հետևանքով զոհվել են 111 և վիրավորվել 332 խաղաղ բնակիչներ, ավերվել է 370 բնակելի տուն և շինություն։ Շուշիի գրավումից հետո շրջանառության մեջ մտավ այն խոսքը, որ «Նա, ով տիրապետում է Շուշիին, տիրապետում է ողջ Ղարաբաղին»:
Շուշիի գրավման պլանը կազմվել է գաղտնիության պայմաններում՝ Արկադի Տեր-Թադևոսյանի, Ֆելիքս Գզողյանի, Սերժ Սարգսյանի, Լ. Մարտիրոսովի, Ռոբերտ Քոչարյանի, ինչպես նաև հիմնական ուղղությունների հրամանատարներ Սամվել Բաբայանի, Ա. Կարապետյանի, Սեյրան Օհանյանի և ուրիշների գործուն մասնակցությամբ։
Խնդիրը ձևակերպված էր՝ ջախջախել հակառակորդին Լիսագոր, Զառսլու, Ջանհասան, Կարագյավ բնակավայրերում, ապա՝ Շուշիի մատույցներում, հետագայում հարձակվել Բերդաձորի ուղղությամբ և այն ազատագրել, իսկ ուժերի վերախմբավորումից հետո, նույն ժամանակում սկսել հարձակումը Լիսագորի ու Զառսլուի վրա և հարձակման անցնել 4 ուղղություններով.
Շոշի (արևելյան) ուղղություն, հրամանատար՝ Ա. Կարապետյան,
«26-ի» (հյուսիսային) ուղղություն, հրամանատար՝ Վ. Չիթչյան,
Լաչինի (հարավային) ուղղություն, հրամանատար՝ Սամվել Բաբայան,
Քյոսալարի (հյուսիս-արևմտյան) ուղղություն, հրամանատար՝ Սեյրան Օհանյան, պահեստազորի հրամանատար՝ Յ. Հովհաննիսյան։
Շուշիի ազատագրման պատասխանատուներից գեներալ Ֆելիքս Գզողյանը Tert.am-ի հետ զրույցում պատմեց, որ 25 տարի շարունակ ամեն տարի մայիսի 8–ին արթնանում է բացառիկ երջանկության զգացումով:
«Առավոտյան արթնանում եմ և զգում եմ երջանկություն, երջանկություն ու երջանկություն մեր այս մեծ սխրանքի կապակցությամբ: Բոլորին ու ամեն ինչ այդ օրը հիշում եմ. ովքեր մասնակցեցին, ինչպես սկիզբ դրեցինք մեր հայկական հողերի ազատագրմանը, հիշում եմ նաև մեր զոհված տղաներին»,– ասաց գեներալը:
Արցախյան պատերազմի մասնակից Արկադի Կարապետյանը, ով Շուշիի ազատագրման գործողություններին չի մասնակցել, այսօր՝ 25 տարի անց Tert.am–ի հետ զրույցում պատմեց. «Էն սովետական կինոներում տեսե՞լ եք՝ ոնց են մարդիկ դիմավորում Կարմիր բանակի մարտիկներին, այդպես Ստեփանակերտում դիմավորեցին Շուշին ազատագրածներին»:
Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանը հետագայում իր հուշերում պատմել էր, և այսօր էլ Tert.am-ի հետ զրույցում նշեց, որ Շուշիի ազատագրումն այն ժամանակ դիտարկվում էր որպես մի յուրահատուկ Խաչակրաց արշավանք: Արդեն մայիսի 7-ին զինվորներն իրենց գլխարկների, ուսերի ու վերնաշապիկների վրա ներկով խաչ էին նկարել կամ կտորե խաչեր կարել:
Պարգև սրբազանը հավելեց, որ ինչպես հիմա՝ 25 տարի անց, այն ժամանակ էլ հստակ կար այն զգացողությունը, որ պահը, Շուշիի գրավման ժամանակը պատմական է:
«Հստակ կար այն գիտակցումը, որ 600 տարի անց առաջին անգամ հայ մարդու, հայ ազատամարտիկի ձեռքով ազատագրվել է հայկական հող, այն էլ ինչ հող՝ հայկական հինավուրց բերդաքաղաք»,– ասաց նա:
Այլևս 25–ամյա վաղեմության փաստագրական կադրերը վկայում են, թե ինչպես հայ ազատամարտիկները Շուշին գրավելուց հետո Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցու ավերված գմբեթին ծածանում են հայոց եռագույնը և հաղթանակի համար աղոթում եկեղեցում:
tert.am
18:52
18:35
18:16
18:01
17:52
16:45
16:32
16:05
15:33
15:06
14:46
14:25
13:02
12:35
12:04
11:08
10:52
10:44
10:19
09:36
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | |
| 29 | 30 | 31 | |||||
09:55
09:42
09:33
09:19
09:02
09:44
09:35
09:17
09:47
09:27
09:15
09:01
09:16
09:01
09:55
09:44
09:33
09:15
09:01
09:56
09:45
09:33
09:16
09:02
09:55
09:26
09:12
09:01
09:55
09:46
09:32
09:15
09:02
09:55
09:45
09:32
09:15
09:01
09:56
09:46
09:33
09:24
09:17
09:01
09:46
09:35
09:22
09:12
09:00
09:56
