Էրդողանը երբեք չի ընդունի Հայոց ցեղասպանությունը: Tet.am-ի հետ զրույցում ասաց գերմանացի հրապարակախոս, պատմաբան Միխայել Հեսմանը: Վերջինս նշեց, որ կա հույս, որ Թուրքիայում մի օր իշխանափոխություն տեղի կունենա և նոր կառավարությունը կցանկանա առնչվել իր բարոյական պարտականությունների հետ: Հեսմանի խոսքով՝ թուրքական էլիտայում կան մարդիկ, ովքեր տներ, հողեր, ունեցվածք ունեն, որոնք նախկինում պատկանել են հայերի: Գերմանացի պատմաբանի խոսքով՝ նախագահ էրդողանը ևս իր հազարից ավել սենյակներ ունեցող պալատը հայկական հողի վրա է կառուցել:
- Գերմանիայի Բունդեսթագը հունիսի 2-ին կքննարկվի Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող օրինագիծ, որը տևական ժամանակ է քննարկվում էր, բայց քվեարկության չէր հասնում: Ինչպե՞ս եք գնահատում օրինագիծը:
- Կարծում եմ, որ Բունդեսթագում շրջանառության մեջ դրված նախագիծը բավական թույլ է: Օրինագծում «ցեղասպանություն» տերմինը հիշատակված է բացառապես վերնագրում, որը նման է ավելի շուտ զուտ թեման պահպանելուն, իսկ տեքստում չկա ավելին: «Մեկ միլիոնից ավել էթնիկ հայերին պլանային, զանգվածային ոչնչացման» տեղը հիշատակված է որպես օրինակ, որ 20-րդ դարի պատմության մեջ նման բան է գրանցվել: Սա առաջին ու վերջին անգամն է, երբ փաստաթղթում կիրառված է «ցեղասպանություն» բառը: Մնացած բոլոր տեղերում «տեղահանություններ և զանգվածային սպանություններ» եզրն է կիրառված: Բայց որպեսզի Թուրքիան ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ներողություն խնդրի, ողջամիտ կոմպենսացիա տա հայերին, «տեղահանություններ և զանգվածային սպանություններ» կիրառությունը բավարար չէ:
Ինչպե՞ս ես կբացատրեմ օրինագծի անբավարարությունը: Գերմանիայի կառավարությունը և առաջին հերթին Անգելա Մերկելը չեն ցանկանում զայրացնել Էրդողանին, քանի որ, կարծում են, որ նրանք թուրքական դիկտատորի կարիքն ունեն փախստականների ճգնաժամի հարցում: Եվ հիմա ո՛չ Մերկելի, ո՛չ արտգործնախարար Շտայնմայերի կուսակցությունները չեն ցանկանում կորցնել թուրքական ձայները՝ հաջորդ ընտրություններից ընդառաջ: Հաշվի առեք, որ Գերմանիայում երեք միլիոն թուրք է ապրում ու նրանցից շատերը ունեն գերմանական անձնագիր ու կարող են մասնակցել քվեարկություններին:
- Եթե Բունդեսթագն, ամեն դեպքում, վավերացնի այս փաստաթուղթը, այն կարո՞ղ է դառնալ կանխարգելիչ՝ ցեղասպանությունների կանխարգելման համար:
- Հաստատապես ոչ, քանի որ հրապարակված նախագիծը շատ թույլ է այս նպատակին հասնելու համար: Դա չի պահանջում որևէ հետևանք տասնհինգի սպանդի համար, միայն կոչ է անում համերաշխության երկու կողմերին էլ: Հաշվի առնելով, թե ինչ գանձեր է Թուրքիան գողացել հայերից, այս արդյունքը ավելի շուտ հրավեր է նոր ցեղասպանությունների համար, քանի որ օրիգինալը չի հրապարակվում ու առանց հետևանքների է: Հետևաբար, օրենքի նախագիծը սխալ մեսիջ է հասցնում. ազատ եղեք սպանել, բայց պատրաստ եղեք բարեկամանալ ձեր զոհերի հարազատների հետ հարյուրավոր տարիներ անց:
Սա՞ է կանխարգելման ձևը: Եկեք հասկանանք, թե ինչ է տեղի ունեցել 1915-16թթ.-ին. մի ամբողջ ազգ սպանդի է ենթարկվել կամ մահվան քայլերթի է ուղարկվել սիրիական անապատում: Միայն նրանք, ովքեր փախան Ռուսաստան ապրում էին Կոստանդնուպոլսում կամ «Սմիրնա» միջազգային հսկողության տակ, իսլամացվել են, ստրկության են ուղարկվել: Մարդասպանները կամ նրանց հետևորդները ներողություն չեն խնդրել, երբեք որևէ փոխհատուցում չեն առաջարկել, երբեք չեն էլ խոստովանել իրենց մեղքերը: Ու հիմա գերմանական կառավարությունը զոհերին ու մարդասպաններին դնում է նույն մակարդակի վրա, հրավիրելով երկխոսություն սկսել, կատարելով երկրորդ քայլը, առանց ճանաչելու Ցեղասպանությունը ու պատժելու դրա հեղինակներին: Սա աբսուրդ է:
-Ձեր կարծիքով ինչո՞ւ է Թուրքիան մերժում Հայոց ցեղասպանությունը:
-Դրա համար կա երկու պատճառ: Առաջին հերթին, Ցեղասպանությունը ճանաչելը դեմ է նրանց հավատքին ու մենթալիտետին: Ցեղասպանությունը որպես եղելություն ճանաչելը կնշանակի, որ նրանք «կորցնում են իրենց դեմքը»: Հայեցակարգը, որ մենք բոլորս մեղավոր ենք ու ներվում ենք, երբ զղջում ենք մեր մեղքերի, արարքների համար, քրիստոնեական է: Իսկ իսլամում ոչ մուսուլմանի սպանությունը մնում է անպատիժ:
Պատերազմի պայմաններում, հայտարարված ջիհադի պայմաններում, ցանկացած «ոչ հավատացյալ» կարող է սպանվել նույնիսկ, երբ կասկած կա: Երկրորդ պատճառն այն է, որ Հայոց ցեղասպանությունը հանցանք է, որին հետևեց ժամանակակից Թուրքիայի ծնունդը, որը, քիչ թե շատ, հոմոգեն ազգ է:
Ներկայիս Թուրքիայի էլիտան կազմված է մեծավմասամբ «տասնհինգի հաղթողներից», Ցեղասպանությունից օգուտ ստացողներից, նրանցից, ովքեր պատասխանատու են հայերի նկատմամբ տեղի ունեցած հանցագործության համար, ովքեր գողացել են նրանց ունեցվածքը ու վերցրել են հասարակության մեջ նրանց դիրքը: Հիշեք, որ Հայոց ցեղասպանությունը իզոլացված հանցագործություն չէր, որը տեղի ունեցավ հեռավոր ճամբարներում: Այն տեղի ունեցավ Անատոլիայի ամբողջ բնակչության աչքի առաջ, նրանց քաղաքներում ու գյուղերում որտեղ հայերի տները թալանվեցին այն բանից հետո, երբ նրանց մահվան քարավանը անհետացավ հորիզոնում: Ու թուրքական էլիտայի քանի անդամ մինչ այժմ ունի տներ, հողեր, ունեցվածք, որ պատկանել են հայերին մինչև 1915 թ.-ը: Միայն վերցրեք էրդողանին, որը կառուցել է իր հազարից ավել սենյակներ ունեցող պալատը հայկական հողի վրա՝ Անկարայի մոտ գտնվող:
- Կգա՞ մի օր, երբ Թուրքիան կընդունի Հայոց ցեղասպանությունը, ինչպես Գերմանիան վարվեց Հոլոքոստի պարագայում: Ե՞րբ դա կպատահի:
- Ամեն ինչ էլ հնարավոր է, հարցն այն է, թե որքանով է դա իրատեսական: Այս պահին հաստատապես իրատեսական չէ: Էրդողանը երբեք չի ընդունի Հայոց ցեղասպանությունը: Բայց իհարկե կա հույս, որ Թուրքիայում մի օր իշխանափոխություն տեղի կունենա, և նոր կառավարությունը կցանկանա առնչվել իր բարոյական պարտականությունների հետ: Ահա թե ինչու է միջազգային ճնշումն այդքան կարևոր: Մենք պետք է ուժեղացնենք Թուրքիայի ընդդիմությունը, բոլոր նրանց, ովքեր ցանկանում են ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը ու փոխհատուցեն զոհերին: Մենք պետք է հստակ ազդանշան ուղարկենք Անկարա, որ Թուրքիան միայն այն ժամանակ կդառնա քաղաքակիրթ աշխարհի անդամ, եթե ընդունի իր հանցագործությունները, ինչպես Գերմանիան ընդունում է Հոլոքոստը:
- Ձեր կարծիքով, ո՞րն է Թուրքիայի դերը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մեջ:
- Ես գիտեմ դա, ու դուք էլ գիտեք դրա մասին: Ադրբեջանական ռեժիմը այնքան մոտ է Թուրքայի հետ, որ կարելի է դա անվանել «խամաճիկների կառավարություն», որը ոչ մի բան չի անում առանց էրդողանի իմացության: Հայաստանը սերտ կապեր ունի Ռուսաստանի հետ, և դա է պատճառը, որ Թուրքիան, որը շատ թույլ է ուղղակիորեն Ռուսաստանի վրա հարձակվելու համար, հրավիրել է իր ադրբեջանական գործընկերոջը պրոքսի պատերազմ սկսելու համար Հայաստանի դեմ: Շատ տխուր է, որ անմեղ քաղաքացիական անձինք տուժում են այս իրավիճակում: Բացի այդ, Ադրբեջանը կոնֆլիկտի կարիքն ունի որպես երիտասարդ ադրբեջանցիների ռադիկալիզացիայի փական, որոնք աջակցում են «Իսլամական պետությանը», կռվել են Սիրիայում և Իրաքում, ռուսական ազդեցությանն են հանդիպել ու հետ են վերադարձել տուն՝ լի ատելությամբ ու ագրեսիայով, որոնք նոր զոհի կարիք ունեն: Այս ասպեկտը Ղարաբաղի կոնֆլիկտը դարձնում է այնքան վտանգավոր, քանի որ դա փոխանցում է ԻՊ գաղափարախոսությունը և բռնությունը Կովկասյան տարածաշրջան:
14:02
12:33
12:04
11:11
18:33
18:15
17:47
17:23
17:09
11:47
11:25
11:04
10:35
10:17
09:58
09:44
09:36
09:25
09:16
09:02
17:23 21.12.24
11:04 21.12.24
11:25 21.12.24
12:04 22.12.24
10:17 21.12.24
18:15 21.12.24
12:33 22.12.24
17:47 21.12.24
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | |||||||
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | |
| 30 | 31 | ||||||
09:58
09:44
09:36
09:25
09:16
09:02
09:36
09:28
09:14
09:02
09:53
09:36
09:27
09:02
09:58
09:45
09:33
09:15
09:02
09:58
09:44
09:35
09:14
09:02
09:52
09:36
09:28
09:14
09:14
09:02
09:53
09:17
09:02
09:52
09:37
09:27
09:14
09:02
09:46
09:37
09:26
09:15
09:15
09:02
09:44
09:35
09:26
09:13
09:02
09:17
