Գերմանիան և Հայոց ցեղասպանությունը. Բեռլինի պատասխանն Էրդողանի՞ն. Թոմաս Դե Վաալ
10.06.16 | 11:44
Գերմանիայի խորհրդարանում հունիսի 2-ին անցկացված քվեարկությունը Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևի շուրջ շատերին անակնկալի բերեց, այդ թվում՝ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին, ով անմիջապես դատապարտեց բանաձևը և հետ կանչեց իր դեսպանին Բեռլինից, գրում է Քարնեգի հիմնադրամի` Հարավային Կովկասի հակամարտությունների ու քաղաքականության հարցերով վերլուծաբան, քաղաքագետ Թոմաս Դե Վաալը Foreign Affairs-ում:
Դատելով նախկին օրինակներից, սակայն, քվեարկությունը դժվար թե լրջորեն վնասի թուրք-գերմանական հարաբերություններին:
«Գերմանացիներն առաջինը չեն, ովքեր դիմել են այդ քայլին, և վերջինը չեն լինի: Եվրոպայում նրանք հետևում են Ավստրիայի, Ֆրանսիայի, Շվեդիայի և ևս մի քանի այլ երկրների օրինակներին, որոնք վերջին մի քանի տարում ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը: Գրեթե բոլոր պատմաբանները համաձայնում են, որ հայերի զանգվածային սպանությունը ցեղասպանություն էր, չնայած այդ եզրույթը ստեղծվել է 30 տարի անց»,- գրում է նա:
Դե Վաալը նշում է, որ Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևի ընդունման վայրն ու ժամանակն այն առանձնացնում են, և հիշեցնում է, որ Գերմանիան Օսմանյան կայսրության ամենամոտ դաշնակիցն էր: Գերմանացի սպաներն ու զինվորները ոչ մի անմիջական դեր չեն ունեցել տեղահանումների հարցում, որոնք վերացրին կայսրության գրեթե ողջ հայկական բնակչությունը, բայց նրանք ոչինչ չարեցին դա թույլ չտալու համար:
1921 թվականին գերմանացի գեներալ Լիման ֆոն Սանդերսը, ով պատերազմի ժամանակ Թուրքիայում գերմանական զորքերի հրամանատարն էր, առաջին մեծ ներողությունը հայտնեց Թալեաթ Փաշային սպանած երիտասարդ հայի դատավարության ժամանակ: Բունդեսթագի բանաձևը շարունակում է այն, ինչ կիսատ էր մնացել Սանդերսից հետո՝ խոսելով կոտորածների գործում «Գերմանիայի պատմական պատասխանատվության» մասին:
Գերմանական բանաձևը նաև կարևոր է Հոլոքոստի ստվերի պատճառով: Հոլոքոստի հետ եզրույթի սերտ կապի պատճառով եզրույթի հեղինակ Ռաֆայել Լեմկինի վկայակոչած ցեղասպանության այլ օրինակները, որոնց թվում էր նաև մեկուկես միլիոն հայերի կոտորածը, ոչ նախանձելի դիրքում են հայտնվում. դրանք մշտապես համեմատվում և հակադրվում են անգամ է՛լ ավելի մեծ և է՛լ ավելի կանխամտածված զանգվածային սպանության դեպքի հետ: Այն նաև օգնում է բացատրել, թե ինչու են թուրքերն այդքան ուժգին խուսափում «ցեղասպանություն» բառից: Նրանք բնազդորեն զգում են, որ դա իրենց պապերի գործողությունները հավասարեցնում է նացիստների գործողություններին:
Գերմանացի օրենսդիրները Բունդեսթագի բանաձևը նրբանկատ են ձևակերպել՝ խուսափելու համար ենթադրություններից, որ այն Գերմանիային որևէ կերպով քիչ պատասխանատու է դարձնում իր սեփական պատմական հանցագործության համար՝ գրելով. «Միևնույն ժամանակ մենք գիտակցում ենք Հոլոքոստի հստակ առանձնահատկությունները, ինչի համար Գերմանիան կրում է իր մեղքը և պատասխանատվությունը»:
Թոմաս Դե Վաալի խոսքով՝ հետաքրքիր է նաև բանաձևի ընդունման համար ընտրված ժամանակը: Վերջիվերջո, այն ընդունելու ակնհայտ ժամանակն անցած տարին էր՝ ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի ժամանակ: Շատ գերմանացի քաղաքական գործիչների համար սա անուղղակի, եթե ոչ խորհրդանշական ձև էր պատասխանելու ներգաղթային ճգնաժամի ժամանակ Էրդողանի օգտագործած սպառնալու մարտավարությանը, երբ նա սպառնում էր հազարավոր ներգաղթյալների ուղարկել Եվրոպա, եթե թուրքերին չտրամադրվի դեպի ԵՄ առանց վիզայի մուտքի ռեժիմ:
Դե Վաալը հիշեցնում է, որ բանաձևը նախաձեռնողներից մեկը Գերմանիայի կանաչների կուսակցության համանախագահ և Թուրքիայի ձախ քրդական «Ժողովուրդների դեմոկրատիա» կուսակցության (HDP) դաշնակից Ջեմ Օզդեմիրն է: Թուրքիայում HDP-ն դարձել է ոչ միայն քրդական կուսակցություն, այլև Թուրքիայի բոլոր փոքրամասնությունների համար «հովանոց»: Թուրքիայում Հայկական հարցն արդյունավետ կերպով միացել է քրդական հարցին:
Հեղինակը նշում է, որ Էրդողանը, ի հակառակ վարչապետության տարիներին վարած քաղաքականության, այժմ իր նոր բռնապետական կերպարանքում պատերազմ է հայտարարել քրդերի իրավունքների և որպես դրա հավելումն՝ հայերի իրավունքների դեմ: Էրդողանին նոր մեծամասնություն է հարկավոր խորհրդարանում սահմանադրական փոփոխություններ իրականացնելու և երկրում նախագահական կարգ հաստատելու համար: Դրա համար նրան անհրաժեշտ է զրկել խորհրդարանում HDP-ի անդամներին անձեռնմխելիությունից և նրանց փոխարինել իր կողմնակիցներով:
Հարձակման «թիրախում» գտնվողներից մեկը HDP-ի թուրքահայ խորհրդարանական Կարո Փայլանն է, ով պաշտպանում է փոքրամասնությունների իրավունքները և մարտահրավեր նետում Թուրքիայի նոր սուլթան դառնալու Էրդողանի հավակնությանը:
Բունդեսթագի բանաձևը կարող է միայն է՛լ ավելի բարդացնել Փայլանի և իր ընկերների կյանքը Թուրքիայում: Թուրքիայի փոքր հայկական համայնքը և կիսաօրինական կերպով երկրում աշխատող տասնյակ հազարավոր հայեր հատկապես խոցելի են այն պատասխան քայլերի դիմաց, որոնք իշխանությունները կարող են ձեռնարկել:
Հիշեցնենք, որ հունիսի 2-ին Գերմանիայի խորհրդարանն ընդունել է Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձև, որին աջակցել է պատգամավորների մեծամասնությունը, դեմ է արտահայտվել միայն մեկը, ևս մեկն էլ ձեռնպահ է մնացել:
Աղբյուր՝ Tert.am