Մեր զրուցակիցն է թուրքագետ, ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան Ռուբեն Մելքոնյանը
Պարոն Մելքոնյան, մարտի 31-ին Թուրքիայի խոշոր քաղաքներում տեղի ունեցան ՏԻՄ ընտրություններ։ Անկարայում «Արդարություն և զարգացում» իշխող կուսակցությունը պարտությունը կրեց։ Այս ցուցանիշը, շատերի գնահատմամբ, վկայում է այն մասին, որ մարդիկ հոգնել են Էրդողանի իշխանությունից։ Ինչպե՞ս եք Դուք գնահատում մի քանի քաղաքներում իշխող ուժի պարտությունը։
Նախևառաջ պետք է նկատել, որ Թուրքիայում ՏԻՄ ընտրությունները բավական յուրահատուկ բնույթ ունեն, խիստ քաղաքականացված են և էականորեն տարբերվում են այլ երկրներում համանման ընտրություններից։ Փաստենք նաև, որ ՏԻՄ ընտրությունները կոնկրետ Էրդողանի համար ունեն էլ ավելի մեծ նշանակություն, որովհետև նա քաղաքական ասպարեզ է մտել հենց ՏԻՄ ընտրությունների միջոցով՝ փորձելով դառնալ թաղապետ, հետո Ստամբուլի քաղաքապետ դարձավ և այլն։ Այսքանով հանդերձ, ՏԻՄ ընտրություններն ունեն մի շարք այլ յուրահատկություններ։ Ստեղծված պատկերը, այսինքն՝ այն, որ որոշ քաղաքներում ընդդիմությունը հաջողության է հասել, ամենևին հիմք չէ խոսել Էրդողանի տապալման մասին։ Եվ Էրդողանի և նրա գլխավորած ուժի անկման մասին լուրերը, կարծում եմ, դեռ վաղաժամ են։
Որոնք են այդ յուրահատկությունները. առաջին՝ մայրաքաղաք Անկարան, ըստ էության, ասոցացվում է Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքի՝ Թուրքիայի հիմնադրի և աշխարհիկության հետ և միշտ այդ հատվածում, ինչպես նաև մերձծովյան հատվածներում ընդդիմությունը կամ ժողովրդահանրապետական կուսակցությունը ունեցել է կայուն ընտրազանգված։ Եվ եթե դրան գումարում ենք նաև այն, որ ընտրություններին ընդդիմությունը երկու կարևոր հանգամանքի վրա է շեշտը դնում՝ մեկը բավական նոր շնչով և թարմ ընտրարշավ, և երկրորդ՝ նոր դեմքեր, նոր թեկնածուներ, որոնք նաև մրցունակ են և հռետորության, և ծրագրերի ներկայացման առումով, ապա բավական լուրջ հիմք են հաղթանակի համար։ Բայց նաև կա մեկ այլ հանգամանք ևս, որ այս մեծ քաղաքները՝ 15 միլիոնանոց Ստամբուլը, Անկարան, բաղկացած են այսպես կոչված փոքր քաղաքներից, մեր ընկալմամբ՝ թաղապետարաններից, և քաղաքը կառավարվում է այդ ամբողջության միջոցով։ Եվ որոշ տեղերում թաղապետարանները և այլ կառույցները ամբողջովին չեն անցել ընդդիմության ձեռքը, այսինքն՝ այս կամ այն կերպ այդ քաղաքների կառավարումը լինելու է ընդդիմության համար բավականին բարդ, և նա չի կարող անտեսել իշխող կուսակցության, ինչպես նաև այլ կուսակցությունների ունեցած դերն ու տեղը տարբեր կառույցներում թաղապետարանների, ավագանիների և այլնի մակարդակում։
Այնուամենայնիվ, կարող ենք ասել, որ սա Էրդողանի համար որոշակի զգաստացնող հանգամանք է, և եթե ֆուտբոլային տերմինով ձևակերպենք, սա հասարակության կողմից տրված դեղին քարտ է, որը էապես հենված է նաև սոցիալական վիճակի ոչ բարվոք դրության վրա, քանի որ երկրում սոցիալական վիճակը բավականին վատ է, և ժողովուրդն իր դժգոհությունն է արտահայտում իշխանությունների հանդեպ նաև ՏԻՄ ընտրությունների միջոցով: Բայց չմոռանանք նաև, որ Էրդողանը ավտորիտար կառավարման կողմնակից է, ունի անսահմանափակ լիազորություններ և, կարծում եմ, կարելի է կանխատեսել, որ Ստամբուլում դեռ ամեն ինչ վերջացած չէ, ընդդիմությունը սկսել է բողոքարկել ընտրությունները և վերանայել արդյունքները։ Մանավանդ որ տարբերությունն այս հսկա՝ 15 միլիոնանոց քաղաքում ընդամենը 20-30 հազար քվե է, և վերանայման պարագայում կարող է իրավիճակը փոխվել, և մյուսը՝ ինչպես նախկինում է Էրդողանը իրականացրել, քաղաքապետին փոխարինում է ժամանակավոր պաշտոնակատարով՝ հիմք ընդունելով անվտանգության կամ արտակարգ դրության ամենատարբեր իրողություններ: Չի բացառվում, որ Էրդողանը որոշակի նման լծակներ կիրառի՝ որոշ տեղերում իր լծակները պահպանելու համար։ Փաստը մնում է փաստ, որ չնայած այս ընտրություններին իշխող կուսակցությունը 44 տոկոս է հավաքել, բայց մայրաքաղաքը և խոշոր քաղաքները, ըստ էության, 50 տոկոսով մերժում են Էրդողանի՝ տասնամյակներ տևող իշխանությունը։
Հայաստանին սահմանակից Կարս և Իգդիր նահանգներում հաղթել է քրդամետ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցությունը (HDP)։
Շատ կարևոր են արևելյան շրջաններում ընտրությունները երեք առումով. հենց նույն իշխանության ուշադրությունը մշտապես սևեռված է արևելյան շրջանների՝ կոնկրետ Կարսի, Իգդիրի, Արդահանի վրա, և այդ ընտրությունները նրանց համար շատ զգայուն են, թե ով կանցնի, ինչ ուժ կընտրվի։ Անպայմանորեն դա կապում են հայության, Հայաստանի հետ, քանի որ սահմանակից շրջաններ են, և ամեն ընտրությունից հետո կարելի է տեսնել վախեցած ահազանգեր, որ սահմանային քաղաքներն անցան ոչ վստահելի ուժերի ձեռքը և այլն։ Այս անգամ ևս դա բացառություն չէ։ Երկրորդ՝ այդ սահմանակից քաղաքներում մենք տեսնում ենք Ադրբեջանի ուղիղ մասնակցությունը, քանի որ և թեկնածուն էր ադրբեջանցի, և ընտրացուցակը բաղկացած էր ադրբեջանցիներից։ Կոնկրետ Ազգայնական շարժում կուսակցությանը Կարսում, Իգդիրում, այլ վայրերում բացահայտ կար նաև Ադրբեջանի աջակցությունը, իսկ դա ուղիղ համեմատական է հակահայկականության հետ։
Եվ երրորդ հանգամանքը՝ սահմանակից քաղաքներում՝ Կարսում, Իգդիրում, գոնե ոչ ծայրահեղական թեկնածուի ընտրությունը հնարավորություն է տալիս առնվազն երկու բանի համար: Առաջին՝ գոնե փորձել պահպանել հայկական մշակութային ներկայությունը Կարսում, – նախորդ ադրբեջանցի քաղաքապետը հետևողականորեն ոչնչացնում էր հայկական շենքեր, տներ և այլն,- և մյուսը՝ տարատեսակ նախագծեր են եղել սահմանամերձ քաղաքների միջև՝ Կարս-Գյումրի, Իգդիրի հետ, և քաղաքային իշխանության ծայրահեղական կողմնորոշումը խոչընդոտելու է և արդեն իսկ խոչընդոտել է տարատեսակ ծրագրերին։ Եվ, կարծում եմ, որ գոնե քրդամետ ուժերի հաղթանակն այդ վայրերում միգուցե մի փոքր թուլացնելու է լարվածությունը։
Եվ ի վերջո, այդ վայրերում ոչ ծայրահեղական քաղաքապետերի ներկայությունը թույլ կտա հայերիս որոշակի ծրագրերի հույս ունենալ և որոշակի քայլեր անել մշակութային շերտը պահպանելու համար։ Ես հեռու եմ այն կարծիքից, որ այնտեղ ընտրվածներն ընդգծված հայամետեր են լինելու, բայց հույս կա, որ հետևողական կերպով չեն շարունակի Կարսի հայկական նկարագրի ոչնչացումը։ Արդեն իսկ մամուլում շրջանառվում են լուրեր, որ ընտրված քուրդ քաղաքապետերը հայկական ծագում ունեն, և սա սպասելի էր նրանց կողմից։ Պետք է նաև փաստել, որ քրդական կուսակցությունը կարողացավ համախմբել իր ջանքերը և այն վայրերում, որոնք առավելապես բնակեցված են քրդերով, գոնե ՏԻՄ-ում ունենալ հաղթանակ, որովհետև նախորդ ընտրություններին, չնայած որ այդ տարածքներում քրդերը մեծ թիվ էին կազմում, բայց ջլատված էին, պառակտված, ինչից շահեցին ադրբեջանցի ազգայնականները: Այս անգամ քրդերը կարողացան դասեր քաղել և վերամիավորելով իրենց ուժերը՝ հաղթանակ տանել, ինչը քիչ հավանական էր թվում մինչև ընտրությունները։
Պետք է ասել, որ այս ընտրությունները Թուրքիայի քաղաքական կյանքին նոր լիցք կհաղորդեն, օրինակ՝ բավական ոգևորող շունչ կհաղորդեն ընդդիմությանը, որովհետև տարբեր տեղերում կարողացել են հասնել հաղթանակի, և նաև կարող է ճանապարհ բացել քաղաքական սերնդափոխության համար, որովհետև այն գործիչները, որոնք կարողացան այս ընտրություններին հաջող քարոզարշավ տանել, կարող են նաև հնարավորություն ստանալ մտնել ավելի մեծ քաղաքականություն և իրենց ունեցած կապիտալը կիրառել ավելի համապետական ընտրություններին ևս: Իսկ իշխող կուսակցության մոտ կամ կսկսվեն ճգնաժամային երևույթներ, կամ էլ ավելի կշեշտվեն ավտորիտար բնույթի քայլերը, քանի որ այդ զարգացումների պարագայում իշխող կուսակցության հանդեպ հասարակական վստահությունն էլ ավելի արագ տեմպերով կսկսի նվազել: Մանավանդ որ Էրդողանն անապատի է վերածել իր իսկ կուսակցության քաղաքական դաշտը և բացի իրենից՝ այլ ընդգծված լիդերներ չկան: Անգամ Բինալի Յըլդըրըմը, որ վարչապետ է եղել և այլ պատասխանատու պաշտոններ է վարել, Ստամբուլում լրջագույն խնդիրների առաջ է կանգնել՝ չկարողանալով հաղթել ընտրություններին։ Սա խոսում է այն մասին, որ քաղաքական գործիչների բանկը իշխող կուսակցության մոտ բավականին թույլ է, Էրդողանը իր մենիշխանական հակումներով ոչնչացրել է քաղաքական սերնդափոխության հնարավորությունն իր կուսակցության մեջ։
Այսինքն, Թուրքիայում դեռ վա՞ղ է խոսել իշխանափոխության մասին։
Կարծում եմ՝ դեռ վաղ է, և եթե հանկարծ ինչ-որ զարգացումներ սկսվեն, Էրդողանը կգործի բավական խիստ և կկիրառի բավական կոշտ մեթոդներ, որի մի մասը նա ունի Սահմանադրությամբ և կկարողանա իրավական լծակները վերածել գործնականի: Չմոռանանք, որ Էրդողանը ճգնաժամային իրավիճակի հմուտ կառավարիչ է և կկարողանա ստեղծված իրավիճակում լուծում գտնել։ Հնարավոր է ուղղակի բողոքարկման արդյունքում փոխվեն ընտրված քաղաքապետերի արդյունքները, ուղղակի չնշանակեն քաղաքապետեր, կամ նշանակեն ժամանակավոր պաշտոնակատարներ՝ փորձել դրանով իրավիճակն իրենց ձեռքում պահել։
11:40
11:31
11:23
10:33
19:21
18:03
17:32
12:45
12:28
12:04
12:27
10:46
10:31
10:10
16:56
11:58
11:50
17:41
16:27
16:02
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | ||
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | |
| 28 | 29 | 30 | 31 | ||||
09:44
09:23
09:02
09:28
09:13
09:34
09:18
09:03
09:55
09:48
09:36
09:28
09:02
09:55
09:49
09:35
09:18
09:02
09:19
09:02
09:49
09:34
09:18
09:03
09:55
09:42
09:35
09:17
09:02
09:45
09:35
09:27
09:09
09:53
09:45
09:36
09:28
09:15
09:02
10:02
09:52
09:44
09:35
09:17
09:02
09:55
09:44
09:33
09:23
09:03
