Արեւմուտքը պետք է դադարի Էրդողանի վտանգավոր խաղը խաղալ․ Times

06.01.23 | 17:56

Անցած տարվա ընթացքում մենք բոլորս ականատես եղանք մի հետաքրքիր տեսարանի՝ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը սպառնաց վետո դնել ՆԱՏՕ-ին Ֆինլանդիայի եւ Շվեդիայի անդամակցությանը: Արեւմուտքի արձագանքը զարմանալիորեն կարճ էր։ Էրդողանը հերթական անգամ խաղում է այն խաղը, որը նա յուրացրել է իր երկու տասնամյակների անընդմեջ կառավարման ընթացքում, գրում է Էնես Կանտերը Times-ի համար հրապարակված հոդվածում։

«Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումն Էրդողանին զգալի հնարավորություն տվեց, քանի որ Թուրքիան գործնականում միակ երկիրն է, որն ունի լծակներ խրամատի երկու կողմերում: Իհարկե, նա չէր կարող դադարեցնել պատերազմը։ Բայց Էրդողանն օգտագործեց իրավիճակը Թուրքիայում եւ նրա սահմաններից դուրս իր անձը քարոզելու համար: Հաշվի առնելով Թուրքիայի տնտեսական լուրջ խնդիրները, որոնք վերջերս վերաճել են լիակատար ճգնաժամի, այս միջնորդական դերը ծերացող առաջնորդի միակ փրկությունն էր:

Մաքիավելիի մեծ կողմնակից Էրդողանը ցանկանում էր օգտագործել իր պոտենցիալ դիրքը Արեւմուտքում իր համար լեգիտիմություն գնելու եւ նրան համոզելու համար, որ իր ռազմավարական արժեքը գերազանցում է ժողովրդավարական սկզբունքների բազմաթիվ խախտումները: Առայժմ դա տվել է իր արդյունքը: Արեւմուտքն անտեսեց այն փաստը, որ Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի միակ անդամն էր, որը չմիացավ Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներին։ Բացի այդ, մի շարք արեւմտյան առաջնորդներ, այդ թվում՝ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարը, պաշտոնական այցեր են կատարել Թուրքիա, ինչը ամրապնդում է Էրդողանի միջազգային հեղինակությունը։

Սա ինձ համար խորը հիասթափություն է։ Ես պետք է ականատես լինեի, թե ինչպես իմ գեղեցիկ երկիրը՝ Թուրքիան, որը ինչ-որ ժամանակ փայլուն ապագա ունեցող հզոր ժողովրդավարական երկիր դառնալու ճանապարհին է կանգնած եղել, չկարողացավ ցուցաբերել բավարար տոկունություն: Էրդողանի նման մի մանիպուլյատորը բավական էր ողջ երկիրը ժողովրդավարական ճանապարհից շեղելու համար։ Էրդողանը դարձել է ավտորիտար առաջնորդ, որը քայլ առ քայլ հակադարձել է ժողովրդավարացման գրեթե բոլոր ձեռքբերումները, որոնք տեղի են ունեցել իր վաղ տարիներին։ Ինչո՞ւ: Իշխանության մեջ մնալու համար։

Մենք բոլորս ականատես ենք եղել՝ իշխանությունը այլասերում է, բացարձակ իշխանությունը, որին ամեն օր մոտենում է Էրդողանը, բացարձակապես այլասերում է։ Բայց ես հիասթափված եմ ոչ միայն Էրդողանից, այլեւ թուրքական հասարակության մեծ մասից։

Էրդողանի աչքում ժողովրդավարությունը հնացել է։ Բայց ինչո՞ւ է նրանց համար էլ ժողովրդավարությունը հնացած։ Ինչո՞ւ են նրանք բավարարվում, որ իրենց հիմնարար իրավունքները ոտնահարվում են նրանց կողմից, ովքեր երդվել են պաշտպանել իրենց: Ինչպե՞ս կարող են նրանք այդքան անտարբեր լինել քաղաքական այլախոհների, հատկապես քրդերի եւ Գյուլենի շարժման անդամների դեմ ուղղված մարդու իրավունքների զանգվածային եւ համակարգված խախտումների նկատմամբ։ Ամեն օր մարդկության դեմ հանցագործություններ են կատարվում, իսկ նրանք պարզապես լռում են կամ, առավել եւս, աջակցում են նրանց։

Եվ, իհարկե, կա հիասթափություն Արեւմուտքի նկատմամբ։

Արեւմուտքն այս տարիների ընթացքում չի բացահայտել նրա բլեֆը։ Նա միջոցներ չի գտել Էրդողանին իսկապես արգելակելու համար։ Հարց է առաջանում՝ գուցե նա չի՞ ցանկանում նրան կանգնեցնել։

Անցած տարիների ընթացքում չի եղել մի վեճ, որ ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն կամ ՆԱՏՕ-ն բացահայտեն Էրդողանի բլեֆը։ Երկրի ներսում նրանք նույնիսկ օգնում են Էրդողանին։ Եթե նա դեմ է ԱՄՆ-ին եւ Եվրոպային, ապա նրա կողմնակիցները հավանություն են տալիս դրան։ Թուրքիայի նախագահը, ինչպես այլ քչերը, տիրապետել է բեւեռացման արվեստին:

Իսկ իմաստային տարբերությունը ապշեցուցիչ է։ ՆԱՏՕ-ն հանդես է գալիս ժողովրդավարական արժեքների առաջմղման օգտին, որը հնարավորություն է տալիս անդամներին խորհրդակցել եւ համագործակցել պաշտպանության, անվտանգության եւ հակամարտությունների կանխարգելման հարցերում: Ռազմական տեսանկյունից ՆԱՏՕ-ն հավատարիմ է վեճերի խաղաղ կարգավորմանը: Եթե դիվանագիտական ջանքերը ձախողվեն, նա ունի ռազմական ուժ՝ ճգնաժամային կառավարման գործողություններ իրականացնելու համար։

Սրանք ՆԱՏՕ-ի ամենահիմնարար արժեքներն են, սակայն ավտոկրատ Էրդողանը անտեսում է դրանք: Ռուսաստանում ՆԱՏՕ-ի ամենամեծ ճգնաժամի պայմաններում Էրդողանը շարունակել է ավելի խորը հարաբերություններ զարգացնել Պուտինի հետ, որը հակասում է ՆԱՏՕ-ի շահերին եւ, հավանաբար, նույնիսկ տրոյական ձիու դեր է խաղում ՆԱՏՕ-ի ներսում: Օրինակ, Էրդողանը այնքան հեռուն գնաց, որ պահանջեց արտահանձնել քաղաքական այլախոհներին, ովքեր ստիպված էին իր վայրագություններից փախչել Եվրոպա: Նա տանել չի կարողանում այն փաստը, որ ոմանց հաջողվել է փախչել իրենից։

Եվ ամենից առաջ նա շահարկում է Economist Democracy Index-ում 3-րդ եւ 6-րդ տեղերը զբաղեցրած Շվեդիայի եւ Ֆինլանդիայի անդամակցության գործընթացը՝ պատճառաբանելով, որ նրանք ապաստան են տալիս «ահաբեկիչներին», ինչը պարզապես ծիծաղելի է։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ ես ահաբեկիչ եմ Էրդողանի համար։ Ծիծաղելի է եւ անհասկանալի, անվանեք այնպես, ինչպես ուզում եք. դա դառը ճշմարտություն էր միլիոնավոր թուրքերի համար, ովքեր Էրդողանի ռեժիմի օրոք բախվել են գրեթե 2 միլիոն «ահաբեկչության» հետաքննության:

ՆԱՏՕ-ի անդամը, որը մոտ է անդունդին մարդու իրավունքների եւ ժողովրդավարության ցանկացած գնահատման հարցում, խանգարում է աշխարհի երկու ամենաժողովրդավարական երկրներին ստանալ իրենց արժանի պաշտպանությունը: Սա այն դեպքում, երբ որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ պետք է պարզ լինի, որ Ֆինլանդիայի եւ Շվեդիայի միջոցով ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը ՆԱՏՕ-ին ավելի ուժեղ դիրքերում կդնի: Ընդլայնմամբ Բալթիկ ծովը դառնում է գրեթե ՆԱՏՕ-ի լիճ։

Էրդողանը ցանկանում է ամրապնդել այն տպավորությունը, որ ինքը համաշխարհային խաղացող է, որը կարող է մանիպուլյացիայի ենթարկել Արեւմուտքը։ Պետք է հասկանանք, թե ինչու է նա դա անում, քանի որ դա նրան օգնում է երկրի ներսում։ Ավելի ճիշտ՝ Էրդողանին դժվար ժամանակներ են սպասվում 2023 թվականի հունիսի 18-ին նշանակված ընտրություններին ընդառաջ։ Տնտեսության անկումը, թուրքական լիրայի արժեզրկումը եւ բարձր գնաճը, որը պաշտոնապես կազմում է 83,45%, բայց գնահատվում է մոտ 186,27%, էապես փոխել են տեսակետները Թուրքիայի վերաբերյալ։

Հարցս հետեւյալն է՝ կբացահայտի՞ արդյոք Արեւմուտքը Էրդողանի բլեֆը։ Թե՞ ՆԱՏՕ-ում կշարունակեն հանդուրժել այս տրոյական ձիուն: Եվ դրանով իսկ օգնեն նրան մնալ իշխանության ղեկին։ Թուրքիայում մարդիկ դրանից շատ ավելիին են արժանի։ Արեւմուտքը չպետք է թույլ տա Էրդողանին օգտագործել դրանք իր քաղաքական խաղերում։ Եկել է ժամանակը, որ Թուրքիայի ժողովուրդը, որը պաշտպանում է ժողովրդավարությունը եւ մարդու իրավունքները, արժանի աջակցություն ստանա Արեւմուտքից։ Ես հասկանում եմ, որ սա, իհարկե, չի վերջացնի Էրդողանի իշխանությունը եւ չի բերի ժողովրդավարության վերածննդի, բայց դա չպետք է պատրվակ լինի անգործության համար։

Հարցն այն է, թե կաջակցի՞ արդյոք Արեւմուտքը թուրք ժողովրդին եւ կխթանի՞ արդյոք ժողովրդավարությունը Թուրքիայում»: