Ուկրաինայի շուրջ կատարվող իրադարձությունները ամբողջ աշխարհին հարմարվել նոր քաղաքական և տնտեսական իրականության հետ։ Պատժամիջոցները, հակապատժամիջոցները և գոյություն ունեցող արտադրական և լոգիստիկ շղթաների ոչնչացումը ոմանց համար դառնում են լուրջ մարտահրավեր, իսկ մյուս պետությունների համար՝ գոյատևման խնդիր: Այս իրավիճակը խորապես ազդում է նաև Կենտրոնական Ասիայի երկրների վրա։
Կենտրոնական Ասիայի պետություններն ունեն իրենց խնդիրները։ Նրանք ելք չունեն դեպի ծով և շրջապատված են այնպիսի պետություններով, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Չինաստանը, Աֆղանստանը և Իրանը: Նրանց անմիջական մուտքը Եվրոպա իրականացվում է միայն Կասպից ծովով։ Ավելին, այդ պետությունները դարեր շարունակ տնտեսապես և մշակութային առումով սերտորեն կապված են եղել հարևան Ռուսաստանի հետ։
Սերտ տնտեսական կապերը արտացոլվում են Ռուսաստանի և այդ երկրների միջև առևտրի անընդհատ աճող ծավալում։ Այսպիսով, 2019 թվականից մինչև 2023 թվականի վերջը Ուզբեկստանը կրկնապատկել է Ռուսաստանի Դաշնության հետ փոխադարձ առևտրի ծավալը՝ հասնելով 10 միլիարդ դոլարի: Ղազախստանի և Ռուսաստանի միջև արտաքին առևտրի ծավալը 2019 թվականի 19,6 միլիարդ դոլարից 2023 թվականի 10 ամիսների ընթացքում աճել է մինչև 21,3 միլիարդ դոլարի: Նմանատիպ միտում նկատվել է նաև Ղրղզստանի դեպքում։ 2022 թվականին Ղրղզստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության միջև ապրանքաշրջանառությունն աճել է 37% - ով և հասել 3,4 միլիարդ դոլարի։ 2023թ. առաջին կիսամյակում առևտրաշրջանառությունն աճել է 17.4% - ով:
Սակայն Կենտրոնական Ասիայի երկրների և Ռուսաստանի Դաշնության միջև ապրանքաշրջանառության աճը չի կարելի վերագրել Մոսկվայի դեմ պատժամիջոցների ռեժիմը շրջանցելու արդյունքին։ Այս կապակցությամբ անհրաժեշտ է արձանագրել, որ Ղրղզստանը նախկինում եղել է առևտրի կենտրոն. սա ամենահարմար ցամաքային միջանցքն է չինական ապրանքները ԱՊՀ և Եվրոպայի շուկաներ հասցնելու համար: Կենտրոնական Ասիայի երկու խոշորագույն շուկաների՝ Ղրղզստանի Դորդոյի և Կարա-Սուուի շուրջ զարգացել է հսկայական տնտեսական հատված: Այս իրավիճակը Ղրղզստանի իշխանություններին իսկական գլխացավանք է պատճառում, քանի որ այդ շուկաները պետության ներսում գործում են որպես պետություններ:
Հաշվի առնելով ստեղծված իրավիճակը՝ 2023 թվականի մարտին Ղրղզստանի վարչապետ Ա. Ժապարովը շուկաների սեփականատերերին մեղադրեց ՀԴՄ-ների պարտադիր ներդրման և էլեկտրոնային հաշիվ-ապրանքագրի օգտագործման դեմ հանրահավաքներ կազմակերպելու մեջ, ինչը պետք է ապահովեր ձեռնարկատերերի գործունեության թափանցիկությունը և խոչընդոտ հանդիսանար մաքսանենգության համար։ Սակայն 2023 թվականի դեկտեմբերին իրավիճակը կրկին սրվեց։ Այն լուծելու համար Ղրղզստանի նախագահը հանդիպել է «Դորդա» շուկայի առևտրականների հետ:
Խոսելով բարեփոխման էության, այդ թվում ՀԴՄ-ների պարտադիր օգտագործման մասին՝ նախագահը նշել է, որ «նորամուծության գլխավոր նպատակը ստվերային տնտեսության դեմ պայքարն է։ Օրինակ՝ Չինաստանից մեզ եկող ապրանքների ծավալը կազմում է 14 միլիարդ դոլար։ Բայց երբ խոսքը վերաբերում է մեր վիճակագրությանը, այդ գումարը վերածվում է 4 միլիարդի։ Սա նշանակում է, որ կա ստվերային տնտեսություն։ Նրանք ամեն ինչ մեծածախ են վաճառում և հարկեր չեն վճարում: Միայն դրամարկղային համակարգի ներդրմամբ մենք կկարողանանք իմանալ մեր երկրում ապրանքների իրական հոսքը»։
Այսպիսով, Ուկրաինայի շուրջ կատարվող իրադարձությունները, որոնք ի հայտ բերեցին ստվերային տնտեսության խնդիրները, սրեցին նաև Ղրղզստանի ներքաղաքական գործընթացները: Սա հնարավորություն ստեղծեց հաղթահարելու առևտրային մաֆիայից բխող մարտահրավերները։ Արևմուտքը հասկանում է, որ ամեն ինչ այնքան էլ պարզ չէ, որքան թվում է դրսից։ Դա հաստատել է ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը։ Նա նշել է, որ ԱՄՆ-ն ուշադիր հետևում է պատժամիջոցների պահպանմանը: «Մենք հասկանում ենք, որ երբեմն ձեզ ժամանակ է պետք, որպեսզի դանեք այնպես, որ չվնասեք ձեր բիզնեսին», - ընդգծել է Բլինքենը:
Միացյալ Նահանգները զգուշացնում է Կենտրոնական Ասիայի իր գործընկերներին, թե որ մատակարարումները կասկածելի են թվում: Այսպիսով, չկան փաստեր, որոնք վկայում են այն մասին, որ տարածաշրջանի պետությունները շրջանցում են պատժամիջոցները։ Մասնավոր անձանց կողմից ներկայացված փաստերի դեպքում դրանք քննվում են իրավապահ մարմինների կողմից: Մասնավորապես, Ղրղզստանում հետաքննություն է տարվում այն ընկերությունների նկատմամբ, որոնք, հնարավոր է, ներգրավված են Ռուսաստան անօդաչու թռչող սարքերի մատակարարմանը:
Ընդհանուր առմամբ, վերաարտահանման խնդիրը Կենտրոնական Ասիայի երկրներում լուծվում է համակարգային մակարդակով։ Ղազախստանը նաև բազմիցս հայտարարել է, որ չի դառնա պատժամիջոցների շրջանցման հարթակ։ Բայց դա Մոսկվայի ամենամոտ տնտեսական գործընկերներից մեկն է և նրա դաշնակիցը, որը մասնակցում է բազմաթիվ համատեղ ինտեգրացիոն նախագծերի՝ ՀԱՊԿ ուժային բլոկից մինչև Եվրասիական միություն, որը ձևավորել է միասնական տնտեսական տարածք։ Ավելին, Ղազախստանն ու Ռուսաստանն ունեն աշխարհի ամենաերկար սահմանը՝ 7,5 հազար կիլոմետր, ինչն ինքնին պետք է վկայի հարաբերությունների մտերմության մասին։
Ավելին, Աստանան անկախություն է դրսևորում դատողություններում և շատ արագ և ճիշտ է արձագանքում աշխարհաքաղաքական տարբեր իրավիճակներին՝ հաջողությամբ հավասարակշռելով բոլոր խոշոր տերությունների հետ փոխգործակցության մեջ։ Ղազախստանում Դա կոչվում է բազմավեկտոր քաղաքականություն։ Աստանան Ռուսաստանի նկատմամբ պատժամիջոցներ չի սահմանում, և դա հասկանալի է, բայց նաև իրեն թույլ չի տալիս հարթակ դառնալ դրանք շրջանցելու համար։
Ղրղզստանի նախաձեռնության նման, էլեկտրոնային բեռնագիրը Ղազախստանի կողմից ներդրվել է նաև 2023 թվականի ապրիլի 1-ին։ ԵԱՏՄ երկրների հետ փոխադարձ առևտրում ներդրվել է էլեկտրոնային հաշիվ-ապրանքագրերի պարտադիր գրանցում։ Դա թույլ կտա իրական ժամանակում հետևել ապրանքների տեղաշարժի ամբողջ շղթային։
Ուզբեկստանը հավաստիացրել է, որ կհետևի պատժամիջոցներին, երբ բանը հասնի Ռուսաստան եվրոպական ապրանքների վերաարտահանմանը: Եվրոպական միությունը նաև հայտնել է, որ ըմբռնումով է մոտենում.
«Մենք չենք պահանջում, որ Ուզբեկստանը պահպանի պատժամիջոցների ողջ սպեկտրը, դա շատ դժվար կլիներ։ Բայց մենք հայտնաբերել ենք շատ փոքր քանակություն՝ մոտ 45 ապրանք, որոնք հատկապես կարևոր են ռուսական ռազմական ոլորտի համար։ Եվ մենք հանձնառու ենք կանխել այդ ապրանքների վերաարտահանումը երրորդ երկրներից, ինչպիսին Ուզբեկստանն է», - հայտարարել է պատժամիջոցների հարցով ԵՄ հատուկ բանագնաց Դևիդ Օ'Սալիվանը, որն արդեն մեկ տարի ակտիվ բանակցություններ է վարում Տաշքենդի հետ։
Ընդհանուր առմամբ, Կենտրոնական Ասիայի պետությունների, հատկապես նրանց, որոնք սերտորեն կապված են Ռուսաստանի հետ, դիրքորոշումը պարզ է և ընդունելի։ Տաջիկստանին և Ղրղզստանին դժվար կլինի հաղթահարել Ռուսաստանի հետ համագործակցության խզումը։ Միլիոնավոր աշխատանքային միգրանտներ, այդ թվում ապօրինի, շարունակում են արտագնա աշխատանքի մեկնել իրենց հյուսիսային հարևանի մոտ։ Դուշանբեն կախված է նաև Մոսկվայի ռազմական ներուժից՝ հաշվի առնելով նրա մոտիկությունը անկայուն Աֆղանստանին։
Հաշվի առնելով այս և այլ գործոնները՝ կարելի է եզրակացնել, որ Կենտրոնական Ասիայի պետությունների քաղաքական շրջանակները չափազանց ցավոտ են արձագանքում պատժամիջոցային քաղաքականությանը։ Բայց միևնույն ժամանակ նրանք ըմբռնումով են վերաբերվում դրան և չեն փորձում մաքսանենգության սողանցք դառնալ։
Աշոտ Սարգսյան, քաղաքագետ
11:14
10:59
10:45
10:28
10:12
09:58
09:45
09:35
09:27
09:13
09:04
23:45
23:25
23:07
17:52
17:35
17:19
17:04
16:47
16:35
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | |||||
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | ||
09:58
09:45
09:35
09:27
09:13
09:04
09:59
09:46
09:37
09:25
09:14
09:02
09:56
09:45
09:36
09:23
09:09
09:56
09:42
09:25
09:13
09:02
09:58
09:44
09:36
09:27
09:13
09:02
09:45
09:36
09:25
09:16
09:02
09:58
09:45
09:37
09:23
09:14
09:02
09:57
09:45
09:35
09:23
09:15
09:02
10:06
09:55
09:44
09:36
09:27
