Ատոմային էներգիայի Ուզբեկստանի ձգտումը առաջացնում է բնապահպանական և տեխնիկական խնդիրներ

26.03.24 | 10:55

Ձգտելով ապագայում լուծել ջրի պակասի խնդիրները և ամրապնդել իր էներգետիկ անվտանգությունը՝ Ուզբեկստանը ներկայումս բանակցություններ է վարում «Ռոսատոմ» պետական կորպորացիայի հետ՝ ուսումնասիրելու իր տարածքում ատոմային էլեկտրակայանի կառուցման ընթացքում չոր հովացման աշտարակների տեխնոլոգիայի ներդրման հնարավորությունը: «Ռոսատոմի» կայուն զարգացման դեպարտամենտի տնօրեն Պոլինա Լայոնը ընդգծել է Ուզբեկստանում ջրի պակասի խնդրի արդիականությունը՝ կանխատեսելով հնարավոր խնդիրները մինչև 2050 թվականը:

«Չոր հովացման աշտարակի» տեխնոլոգիայի ներդրումը կենսունակ լուծում է ջրի սպառումը նվազեցնելու համար՝ առաջարկելով բարդ, բայց տեխնիկապես առաջադեմ լուծում Ուզբեկստանում ջրային ռեսուրսների հետագա խնդիրները լուծելու համար: «Ռոսատոմի» հավակնոտ ծրագրերը ենթադրում են Ուզբեկստանում ատոմային էլեկտրակայանի կառուցում, որը բաղկացած է երկու էներգաբլոկներից, որոնք հագեցած են ВВЭР-1200 ռեակտորային կայանքներով: «Ռոսատոմի» տնօրեն Ալեքսեյ Լիխաչովը հաստատել է, որ Ուզբեկստանի հետ բանակցություններն առաջ են շարժվել դեպի եզրափակիչ փուլ՝ ազդարարելով այդ ռազմավարական գործընկերության մոտալուտ իրականացումը: Լուծելով էներգետիկ դիվերսիֆիկացման խնդիրները՝ Ուզբեկստանի էներգետիկայի նախարարությունը նախանշել է Ատոմային էներգիայի ոլորտում հավակնոտ նպատակներ, որոնք ուղղված են մինչև 2030 թվականը երկրի էլեկտրաէներգիայի կարիքների 15-18 տոկոսը ծածկելուն: Տուզկան լճի մոտակայքում գտնվող տարածքի ընտրությունը, Ղազախստանի հետ սահմանի անմիջական հարևանությամբ, արտացոլում է ենթակառուցվածքների զարգացման և տարածաշրջանային էներգետիկ ինտեգրման ռազմավարական նկատառումները: Մինչդեռ հարևան Ղազախստանում «Ռոսատոմը» մնում է այն ընկերությունների ցուցակում, որոնք հավակնում են Բալխաշ լճի ափին ատոմակայան կառուցելու հնարավորությանը: Այնուամենայնիվ, կառավարության հավատարմությունը որոշումների ընդունման ժողովրդավարական գործընթացներին համապատասխան ակնհայտ է, քանի որ ատոմային էլեկտրակայանի կառուցման վերաբերյալ առաջարկները կքննարկվեն միայն բնակչության կողմից համազգային հանրաքվեի ընթացքում հաստատվելուց հետո՝ հաստատելով Ղազախստանի հավատարմությունը թափանցիկ կառավարման և ռազմավարական էներգետիկ նախաձեռնություններին հասարակության մասնակցության նկատմամբ: Այնուամենայնիվ, ատոմային էներգիայի Ուզբեկստանի ձգտումը բուռն բանավեճ է առաջացրել հասարակության և բնապահպան ակտիվիստների շրջանում, հատկապես նախագծի բնապահպանական անվտանգության և սեյսմակայունության վերաբերյալ: Ռուսաստանի՝ որպես շինարարության համար գործընկեր ընտրելու հետ կապված մտավախություններն էլ ավելի են թեժացնում թերահավատությունն ու Ջիզակի շրջանում ենթադրյալ ատոմակայանի նկատմամբ մեծ ուշադրությունը: Դմիտրի Կալմիկովը, բնապահպան և «Կարագանդայի էկոմուզեյ» հասարակական միավորման տնօրեն, հանդես եկավ նախաձեռնության խիստ քննադատությամբ՝ վկայակոչելով միջուկային աղետների աղետալի ժառանգությունը, ինչպիսիք են Չեռնոբիլը և Ֆուկուսիման, որպես միջուկային էներգիայի բնորոշ ռիսկերի ցավալի հիշեցում: Կալմիկովի մտավախությունները սրվում են Ղազախստանի պատմական դժգոհություններով՝ կապված իր տարածքում միջուկային զենքի փորձարկումների հետ, ինչը նպաստում է միջուկային տեխնոլոգիաների նկատմամբ բնակչության խորը զզվանքին: Անցյալի վնասվածքների ուրվականը ուրվագծվում է իր ողջ փառքով՝ կասկածի ստվեր գցելով տարածաշրջանում միջուկային էներգիայի ներդրման նպատակահարմարության և անվտանգության վերաբերյալ: Չնայած Ուզբեկստանում նախագիծը խթանելու ռուս միջուկային գիտնականների համաձայնեցված ջանքերին, Կալմիկովը պնդում է, որ պատմության սպիները խոչընդոտում են դրա ընդունմանը Ղազախստանում: Էսպո կոնվենցիան, որը միջազգային էկոլոգիական իրավունքի անկյունաքարն է, ընդգծում է միջսահմանային համագործակցության անհրաժեշտությունը շրջակա միջավայրի վրա պոտենցիալ վտանգավոր նախագծերի ազդեցությունը գնահատելիս: Այս շրջանակներին համապատասխան՝ Ուզբեկստանը պարտավոր է հարևան պետություններին, այդ թվում՝ Ղազախստանին, տեղեկացնել իր միջուկային հավակնությունների մասին և պահանջել նրանց ներդրումը գնահատման գործընթացում: Այնուամենայնիվ, Ինչպես հայտնում է Ղազախստանի էկոլոգիայի, երկրաբանության և բնական պաշարների նախարարությունից Սամալ Իբրաևան, Ուզբեկստանից պաշտոնական ծանուցում չի ստացվել՝ աղաղակող բացթողում, որը մտահոգություն է առաջացնում թափանցիկության և հաշվետվողականության վերաբերյալ: Ի պատասխան աճող հանրային մտահոգության՝ «ուզբեկներն ընդդեմ ատոմակայանների» առցանց շարժումն ուժեղացրել է ԱԷԿ-ի նախագծի ընդդիմությունը՝ մոբիլիզացնելով աջակցությունը սոցիալական ցանցերում միջնորդությունների և արշավների միջոցով: Նախագահ Շավքաթ Միրզիյոևին և մյուս առանցքային շահագրգիռ կողմերին ուղղված խնդրագրում ներկայացվում են մի շարք մտահոգություններ՝ սկսած ԱԷԿ-ի ՝ ահաբեկչական հարձակումներին ենթարկվելուց մինչև ընտրված շինհրապարակի կողմից առաջացած սեյսմիկ ռիսկերը: Ավելին, խնդրագիրը պաշտպանում է այլընտրանքային էներգետիկ լուծումներ, ինչպիսիք են ածխաջրածինների արդյունահանումը, փոքր հիդրոէլեկտրակայանները և կանաչ էներգիայի տեխնոլոգիաները, որպես միջուկային էներգիայի կենսունակ այլընտրանքներ: Կիսելով այս մտահոգությունները՝ ատոմային Էներգիայի միջազգային գործակալությունը (ՄԱԳԱՏԷ) Ուզբեկստանին կոչ է արել համապարփակ բնապահպանական գնահատում իրականացնել՝ ընդգծելով Թուզկան լիճը շրջապատող փխրուն էկոհամակարգի համար ստեղծված հնարավոր ռիսկերի մանրակրկիտ ուսումնասիրության անհրաժեշտությունը՝ էկոլոգիական նշանակության օազիս: ՄԱԳԱՏԷ-ի միջամտությունն ընդգծում է միջուկային էներգիայի յուրացման հարցում բնապահպանական նկատառումների լրջությունը ՝ զգուշության և շրջահայացության կոչ անելով էներգետիկայի զարգացման և շրջակա միջավայրի պահպանության միջեև բարդ հարաբերությունները որոշելիս: Քանի որ Ուզբեկստանը կանգնած է աճող ընդդիմության և կարգավորող մարմինների ուշադրության կենտրոնում, առաջարկվող ատոմակայանի ճակատագիրը կախված է թելից: Բնապահպանական խնդիրների, աշխարհաքաղաքական զգայունության և հասարակական անհամաձայնության ֆոնին ԱԷԿ-ի նախագիծն արտացոլում է էներգետիկ քաղաքականության, շրջակա միջավայրի պահպանության և հասարակության ներգրավվածության միջև բարդ փոխգործակցությունը՝ շահերի ամբողջություն, որը կորոշի Ուզբեկստանի էներգետիկ ապագան:

Աշոտ Սարգսյան, քաղաքագետ