168.am-գրում է.
– Ամփոփելով տարին` ի՞նչ կասեք Մերձավոր Արևելքում տեղի ունեցող իրադարձությունների, մասնավորապես՝ Սիրիայի կոնֆլիկտի մասին. ամենախառնակ տարածաշրջաններից մեկում ուրվագծվո՞ւմ են հնարավոր ելքեր:
– Հատկապես վերջին տարիներին Մերձավոր Արևելքում խորացած հիմնախնդիրները բավական բազմաշերտ են, ընդգրկում են բավական լայն շահեր, որոնք ներգրավել են և՛ աշխարհաքաղաքական, և՛ տարածաշրջանային առանցքային դերակատարների: Հետևաբար՝ կարծում եմ, որ հակամարտային իրավիճակն արագ չի կարգավորվի՝ չնայած դրական որոշ ազդակների առկայությանը: Սիրիական թնջուկը մի քանի առանձին բաղադրիչներ պարունակող ներքին և գլոբալ հակամարտություն է, ու դրա ամբողջական հանգուցալուծումը ենթադրում է բոլոր հարթություններում որոշակի փոխզիջումների առկայություն, ինչն առկա իրողությունների պայմաններում անհնար է: Նկատի ունեմ բազմատարր հակամարտությունը հենց Սիրիայի ներսում, աշխարհաքաղաքական դիմակայությունը՝ Ռուսաստանի, Արևմուտքի միջև, տարածաշրջանային անուղղակի առճակատումը՝ Իրանի, Սաուդյան Արաբիայի, և, ինչո՞ւ ոչ, Իրանի ու Թուրքիայի միջև: Սրանք խորքային խնդիրներ են, որոնց հանգուցալուծումը որոշակի ժամանակ և որոշակի պայմաններ է պահանջում:
– Հալեպը կարծես թե ազատագրվել է, օրերս Հալեպի արևելյան հատվածից դուրս եկան վերջին 4000 ընդդիմադիրները, իսկ դրան զուգահեռ՝ տեղեկություններ տարածվեցին, որ սիրիական բանակը մինչև ամսվա վերջ ժամանակ է տվել քրդական զինուժին՝ դուրս գալ Հալեպից: Ըստ Ձեզ՝ քրդերը կհեռանա՞ն Հալեպից, թե՞ հնարավոր է՝ սցենարներ փոխվեն:
– Ըստ էության, պետք է արձանագրել, որ Հալեպի ռազմագործողության արդյունքում սիրիական հակամարտությունը թևակոխեց որակապես նոր շրջափուլ, որի կարևոր առանձնահատկություններից են՝ մի կողմից՝ սիրիական կառավարական ուժերի ակնհայտ առավելությունը ներսիրիական հակառակորդների նկատմամբ, մյուս կողմից՝ արտաքին դերակատարների շրջանում կայացած առարկայական համաձայնության հաջողված օրինակը և դրա շարունակականության հնարավորությունը:
Այսպիսով, կարելի է փաստել, որ Ձեր հնչեցրած հարցը Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի, բնականաբար, նաև սիրիական իշխանությունների միջև Հալեպ քաղաքի վերաբերյալ կայացած փոխհամաձայնության բաղադրիչներից մեկն է, որը հիմնված է Հալեպն ամբողջական պահելու և հակամարտության միայն մեկ կողմի, տվյալ դեպքում՝ սիրիական կառավարական ուժերի վերահսկողությանը թողնելու սկզբունքի վրա: Համաձայնության առաջին պայմանը ենթադրում էր իրենց բնակավայրերից հեռանալ ցանկացող խաղաղ բնակչության և զինյալների դուրսբերում Հալեպի արևելյան շրջաններից, իսկ դրան՝ որպես Իրանի կողմից առաջ քաշված նախապայման՝ Հալեպից արևմուտք՝ Իդլիբի նահանգում ընդդիմադիրների կողմից շրջափակման մեջ գտնվող շիայական Ֆուա և Քաֆրայա բնակավայրերից բնակչության տարհանում: Իսկ պայմանավորվածության հաջորդ բաղադրիչը, վստահաբար ներկայացված Թուրքիայի կողմից, փաստորեն, ենթադրում է Հալեպում գործող «Քրդական ինքնապաշտպանական ջոկատների» զինյալների դուրսբերում քաղաքի քրդաբնակ շրջաններից:
Ասել է թե՝ սա եռակողմ միջազգային գործարքի արդյունք էր, ու տրամաբանական է, որ դրա հաջող և ամբողջական իրականացումը ենթադրում էր բոլոր պայմանավորվածությունների կայացում և այդ ուղղությամբ հետևողական վերաբերմունք: Տվյալ դեպքում, քուրդ զինյալները, որոնք, ըստ էության, պահպանում էին Հալեպի քրդական շրջանների անվտանգությունը, փաստացի՝ այլևս անելիք չունեն, և, ընդհանրապես, եթե Հալեպն ամբողջությամբ գտնվում է կառավարական ուժերի ազդեցության ներքո, ապա որևէ այլ ուժային կառույց այստեղ այլևս անելիք չունի: Սա շատ կարևոր իրողություն է, քանի որ, եթե Հալեպի ազատագրության գործողության շրջանակներում որևէ կողմից առաջ քաշված և երաշխավորված պայման չիրականանա, դա կարող է հետագայում խնդիրներ առաջացնել Սիրիայի այլ շրջաններում ևս զինադադարի հաստատման հարցում, որի ուղղությամբ աշխատանքներ իրականացնելու մասին հայտարարում են նշածս բոլոր երկրները՝ և՛ Ռուսաստանը, և՛ Թուրքիան, և՛ Իրանը:
Վերոնշյալի համատեքստում Հալեպի օրինակը կարող է կիրառվել նաև Սիրիայի այլ շրջաններում, որտեղ առկա է ընդդիմադիրների մասնակի կամ ամբողջական վերահսկողություն, և շատ կարևոր է, որպեսզի հակակառավարական ուժերի շահերի երաշխավոր արտաքին դերակատարների, տվյալ դեպքում՝ Անկարայի առաջ քաշած պայմաններն այդ գործընթացում ևս ապահովվեն, քանի որ Թուրքիան բավականին լուրջ դերակատարություն ունի՝ հատկապես Սիրիայի հյուսիսային և հյուսիս-արևմտյան շրջաններում գործող հակակառավարական խմբավորումների վրա: Այս համատեքստում, ենթադրելի է, որ Հալեպից հետո հաջորդ նման մասշտաբային ուղղություն կարող է լինել նրանից արևմուտք գտնվող Իդլիբ նահանգը, որն ամբողջությամբ վերահսկվում է ընդդիմադիրների կողմից:
– Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն հայտարարել է, որ Հալեպում զինյալների դուրսբերման գործընթացն ավարտվել է և պայմաններ են ստեղծվել Սիրիայում կրակի լիարժեք դադարեցման բանակցություններ սկսելու համար։ Այս պահին կարծես թե ամեն ինչ դրա մասին է վկայում, բայց սիրիական կոնֆլիկտի ամենաազդեցիկ կողմերից մեկում՝ ԱՄՆ-ում, առաջիկայում իրավիճակ է փոխվելու՝ կապված նոր նախագահի պաշտոնավարման հետ: Ձեր կարծիքով՝ ԱՄՆ-ը ի՞նչ քաղաքականություն կվարի Մերձավոր Արևելքում, և դա ի՞նչ հնարավոր հետևանքների կբերի:
– Շատ ճիշտ հարցադրում եք կատարում. սիրիական թնջուկի բոլոր դերակատարների համար չափազանց մեծ կարևորություն ունեցող Հալեպում փաստացի ականատես եղանք 3 արտաքին դերակատարների համագործակցության, բայց պետք է փաստել, որ այդ հակամարտության շրջանակներում ոչ պակաս ազդեցիկ այլ խաղացողներ ևս կան. նրանք և նրանց շահերը, կարծես, մնացին ետնաբեմում: Մասնավորապես, նույն ԱՄՆ-ը, նրա եվրոպական գործընկերները, տարածաշրջանային խաղացողները՝ Սաուդյան Արաբիան և Քաթարը ևս լուրջ «ներդրում» են կատարել այսօրվա Սիրիայում, հետևաբար, որպեսզի ամբողջական հաջողություն արձանագրվի բոլոր հակամարտության շերտերում, պետք է հաշվի առնել բոլոր դերակատարների շահերը: Այս համատեքստում, օրինակ՝ Միացյալ Նահանգների դեպքում, քանի որ Օբամայի վարչակազմի պաշտոնավարումն ավարտին է մոտենում, այդ իսկ պատճառով ԱՄՆ-ի կողմից առավել վճռական և սկզբունքային գործողությունների ականատես չեղանք: Իսկ ԱՄՆ-ի նորընտիր նախագահի ներկա հռետորաբանությունը և, դրան ի պատասխան, Ռուսաստանից հնչող դրական ազդակներն առնվազն թույլ են տալիս կանխատեսել, որ արդեն 2017թ. սկզբին հնարավոր է սկզբունքային լուրջ համագործակցություն հիմնական աշխարհաքաղաքական դերակատարներ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև՝ միտված սիրիական հակամարտության հանգուցալուծմանը:
Մինչդեռ, եթե աշխարհաքաղաքական հարթությունում առկա են որոշակի դրական միտումներ, ապա նույնը չի կարելի ասել նաև սիրիական հակամարտության շրջանակներում տարածաշրջանային հակառակորդների՝ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի մոտեցումների մասին: Այսինքն՝ հիպոթետիկ առումով, եթե անգամ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև կայանա որոշակի համաձայնություն, ապա դրա իրականացման գործընթացը ներսիրիական թատերաբեմում կարող է խոչընդոտվել նշված տարածաշրջանային մրցակիցների կողմից, իսկ նման օրինակները բազմաթիվ են:
Այս համատեքստում, արդեն իսկ հայտարարվել է, որ 2017թ. փետրվարին նորից մեկնարկելու են խաղաղ բանակցությունները՝ սիրիական իշխանությունների և ընդդիմության միջև, բայց առկա իրողությունները հաշվի առնելով՝ բավական մեծ հարցականի տակ են ոչ միայն քաղաքական գործընթացի մեկնարկը, այլև՝ ընդհանրապես, դրա մեկնարկը: Սիրիական հակամարտության բնույթն ու առանձնահատկությունները դրա շրջանակներում տեղ գտնող որևէ գործընթացի հետ կապված կոնկրետ կամ հանրագումարային եզրահանգումների կամ կանխատեսումների հնարավորություն չեն տալիս, քանի որ այս հիմնախնդրի ընթացքի վրա լուրջ ու հանգուցային ազդեցություն են ունենում իրավիճակային զարգացումները: Հենց այդ համատեքստում նաև, Դոնալդ Թրամփի հռետորաբանությունը դեռևս ընդամենն ընտրված նախագահի հայտարարություններ են, այլ ոչ բնավ՝ գործողություններ:
– Այսինքն՝ 2017թ. չսպասե՞նք սիրական կոնֆլիկտի հանգուցալուծմանը:
– Նախ, ինչպես արդեն նշեցի, սիրիական հակամարտությունը խիստ բազմաշերտ է, և, եթե անգամ ենթադրենք, որ սիրիական ընդդիմության և կառավարության, նրանց արտաքին հովանավորների միջև արձանագրվի հիմնախնդրի կարգավորման որոշակի առաջընթաց, ապա դա դեռ բնավ չի նշանակի, որ մոտ է նաև ամբողջական հանգուցալուծումը. Չմոռանանք՝ Սիրիայի տարածքում գործում են բավականին լուրջ, ազդեցիկ ահաբեկչական կառույցներ: Այսինքն՝ հակամարտության կարգավորումը ենթադրում է նաև հակաահաբեկչական լուրջ գործողություններ, իսկ այն արմատները, որ այսօր գցել է համաշխարհային ահաբեկչությունը Սիրիայի, Իրաքի տարածքներում, բավական խորն են, ու դրանք արմատախիլ անելու գործընթացը տարիներ և հետևողական պայքար է պահանջում: Այսինքն՝ ակնկալել, որ արագ կարգավորում կլինի, ճիշտ չէ:
– Այս իրավիճակում սիրիահայերին ի՞նչ ճակատագիր է սպասվում. Հիմա կարծես թե ոգևորություն կա, մասնավորապես, հալեպահայերի մոտ:
– Հալեպում և կառավարական ուժերի վերահսկողության տակ գտնվող Սիրիայի այլ շրջաններում շատ մեծ ոգևորություն է տիրում, քանի որ տարիներ շարունակ արյունաքամ անող հակամարտությունից հուսահատ եղած մարդիկ կարծես թունելի վերջում լույս են տեսնում՝ ակնկալելով, որ արդեն մոտ է հանգուցալուծումը: Բայց ես կարծում եմ, որ այս հարցին ևս պետք է զգուշավոր մոտեցում ցուցաբերել, քանի որ սիրիական հակամարտությունն իր ընթացքին բազմաթիվ անակնկալներ է մատուցել, մասնավորապես՝ որևէ հաջողություն, որևէ հաղթանակ վերջնական չէ, քանի դեռ ամբողջական դիմակայությունը չի ավարտվել. Պալմիրայի օրինակը նշվածի վառ ապացույցն է: Հալեպի պարագայում, նույն՝ անվտանգության խնդիրը շատ ավելի բարդ է՝ պայմանավորված և նրա աշխարհագրական դիրքով, չափերով, և նրա հարևանությամբ առնվազն 3 ուղղություններում հակակառավարական տարաբնույթ խմբավորումների առկայությամբ:
Եվ, բացի այդ, չնայած առկա է որոշակի ոգևորություն, ինչը բնական է, չնայած, որ անվտանգության տեսանկյունից՝ էականորեն բարելավվում է իրավիճակը, այնուամենայնիվ դեռևս շարունակում են մնալ այլ, ոչ պակաս կարևոր խնդիրներ՝ կապված սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի, մարդասիրական, կենցաղային հարցերի հետ, որոնց վերջնական հանգուցալուծումը հնարավոր է բացառապես սիրիական հակամարտության ամբողջական հանգուցալուծման պարագայում:
09:45
09:19
09:02
13:39
11:09
10:44
10:19
10:02
14:25
14:10
14:00
13:43
13:25
13:09
12:48
12:26
11:33
11:03
10:33
10:02
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | ||||||
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | |
09:55
09:44
09:33
09:15
09:01
09:56
09:45
09:33
09:16
09:02
09:55
09:26
09:12
09:01
09:55
09:46
09:32
09:15
09:02
09:55
09:45
09:32
09:15
09:01
09:56
09:46
09:33
09:24
09:17
09:01
09:46
09:35
09:22
09:12
09:00
09:56
09:43
09:32
09:15
09:01
10:01
09:46
09:36
09:26
09:13
09:01
09:45
09:33
09:17
09:01
