ԵԱՏՄ-ն դիրքերն է ամրապնդում Մերձավոր Արևելքի ու Հարավային Կովկասի տարածաշրջաններում թե' տնտեսական, թե’ քաղաքական տեսանկյունից: Ու տարածքային գերտերություններն արդեն ստիպված են հաշվի նստում այդ կառույցի հետ, պնդում է վերլուծաբան Արման Վանեսքեհյանը:
Եթե նույնիսկ միջազգային քաղաքական ասպարեզում իշխի այնպիսի տրամադրություններ, թե տնտեսական ու քաղաքական տեսանկյունից ԵԱՏՄ-ն արհեստական կամ թերի կառույց է, ապա միևնույն է՝ այսօր բոլորն էլ ազնիվ մոտեցման դեպքում պետք է ընդունեն, որ այդ միավորումը վերջին երկու տարվա ընթացքում բավական մեծ դժվարությամբ, սակայն կոնկրետ քայլեր է ձեռնարկել։
Ու խոսքն այս դեպքում ոչ միայն ԵԱՏՄ-ի գոյության ու զարգացման տնտեսական կողմին է վերաբերում, այլ նաև այդ կազմակերպության քաղաքական ազդեցությանը:
Նշենք թեկուզ միայն այն հանգամանքը, որ Մերձավոր Արևելքում ԵԱՏՄ-ն արդեն այն աստիճանի լուրջ ազդեցություն է ձեռք բերել, որ տարածքային գերտերություններից մի քանիսն իրենց քաղաքականությունը կառուցում են հենց այդ կազմակերպության առկայության փաստից ելնելով:
Իրանն, օրինակ, այնպիսի աշխարհաքաղաքական դիրք է գրավում, որ մի կողմից ինքն է ԵԱՏՄ անդամ երկրների համար լուրջ գործընկերոջ կարգավիճակ ստանում, իսկ մյուս կողմից հենց ԵԱՏՄ-ից է կախվածություն ունենում, եթե հաշվի առնենք եվրոպական շուկաներ դուրս գալու ցանկությունը:
Որպեսզի ասվածը մի փոքր ավելի հասկանալի լինի, խորհուրդ ենք տալիս քարտեզին նայել: Երևում է, որ Իրանը բավական լուրջ խնդիրներ է ունենում այն տեսանկյունից, որ իր ճանապարհը դեպի եվրոպական շուկա փակված է թե Իրաք — Սիրիայի հատվածով, որտեղ դեռ պատերազմական գործողություններ են ընթանում, թե Թուրքիայով, որը այդ երկրի համար միշտ խնդիրներ է առաջացնելու:
Ի՞նչ է մնում. դե իհարկե ոչ Ադրբեջանը, որն էլ միջազգային քաղաքական հարթակներում կվարվի այնպես, ինչպես կթելադրի Անկարան: Չմոռանանք «երկու պետություն` մեկ ազգ» գաղափարը, որը Թուրքիան ու Ադրբեջանը որդեգրել են դեռ 25-30 տարի առաջ…Այսպիսով, մնում է Հայաստանը, որը հենց նույն Թուրքիայի հետ բավական լուրջ տարածքային ու գաղափարական տարաձայնություններ ունենալով հանդերձ, ԵԱՏՄ-ի լիարժեք անդամ է:
Հենց այն ԵԱՏՄ-ի, որի կազմում Ռուսաստանի Դաշնությունն է, ինչպես ասում էն, լոկոմոտիվի դեր կատարողը թե՛ քաղաքական, թե՛ տնտեսական առումով:
Այն Ռուսաստանը, որը բավականին լուրջ ջանքեր գործադրեց, որպեսզի Իրանի վրայից հանվեն Արևմուտքի հետ դեռ 20 տարի առաջ առաջացած միջուկային տարաձայնությունների պատճառով կիրառվող պատժամիջոցները, որոնք լուրջ խոչընդոտ էին Իրանի զարգացման համար:
Այսպիսով, Իրանն այլընտրանք չունի, եթե ուզում է մեծ ռուսական ու եվրոպական շուկաներ դուրս գալ:
Թեհրանում այդ ամենը հիանալի հասկանում են ու բավական լուրջ են վերաբերում տարածաշրջանում Հայաստանի առկայությանն ու այն փաստին, որ մենք ԵԱՏՄ լիարժեք անդամ ենք ու ձայնի իրավունք ունենք այդ կազմակերպությունում:
Սակայն խոսքն այսօր Հայաստանի դերակատարման մասին չէ, այլ ընդհանրապես ԵԱՏՄ-ի ազդեցության ու տարածաշրջանում եղանակ ստեղծելու մասին: Ու այդ համատեքստում, ի դեպ, մի մեջբերում եմ ուզում անել վերջին ժամանակահատվածի լրահոսից:
Արդեն այս աշնանը Իրանն ու ԵԱՏՄ-ն կարող են ստորագրել ժամանակավոր ազատ առևտրի գոտու ստեղծման մասին համաձայնագիր: Այս մասին հայտարարել է Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի առևտրի նախարար Վերոնիկա Նիկիշինան:
Ինտենսիվ բանակցություններն Իրանի հետ շարունակվում են արդեն ութ ամիս ու գրեթե ավարտված են: Նիկիշինայի խոսքով` բանակցությունների արդյունքը երեք մասից է բաղկացած: Նախ՝ այն իրենից ներկայացնում է համաձայնագրի տեքստը, այն կանոնները, որոնք որոշելու են խաղի ընթացքը: Հենց այս դրույթն է կարևոր, քանի որ Իրանն Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամ չէ:
Այս պահի դրությամբ կողմերը եկել են համաձայնության արդյունաբերական և գյուղատնտեսական ապրանքների մաքսատուրքերի մասով:
Այսինքն՝ հասկանում ենք, որ ԵԱՏՄ-ի հետ բարիդրացիական հարաբերությունները Թեհրանում կարևորում են, ինչը փոխադարձ է: Ու Հայաստանում ստեղծվող ազատ առևտրի գոտին ոչ թե երազանք կամ միայն քաղաքական փաստարկ է, այլ զուտ տնտեսական նշանակություն ունեցող, առարկայական անհրաժեշտություն կողմերի համար:
Ու գործընթացն արդեն լիարժեք է ընթանում, ու մոտ ապագայում արդեն պտուղներն ենք համտեսելու:
Երբ խոսում ենք Մերձավոր ու Միջին Արևելքում ԵԱՏՄ-ի դիրքի ու ազդեցության մասին, անհրաժեշտ է հիշատակել ոչ միայն Իրանն, այլ նաև Թուրքիան, քանի որ այս տարածքային գերտերությունը նույնպես բավական սերտ կապեր ունի այն բոլոր գործընթացների հետ, որոնք հենց հիմա, տվյալ պահին են ընթանում:
Ուղղակի Թուրքիային հիշատակելիս անհրաժեշտ է նաև այն հանգամանքը մատնանշել, որ այդ երկիրը ՆԱՏՕ-ի անդամ է և տասնյակ տարիներ ի վեր Արևմուտքի շահերն է պաշտպանել այս տարածաշրջանում: Որ այդ տարածքում ամերիկյան ու ՆԱՏՕ-ական բազաներ են տեղակայված:
Ու այն հանգամանքը, որ այսօր Թուրքիան ինչ-ինչ խնդիրներ ունի արևմուտքի և, առաջին հերթին, հենց Միացյալ Նահանգների ու Գերմանիայի հետ, դեռ ոչինչ չի նշանակում: Չէ՞ որ հենց Գերմանիան է Թուրքիայի առջև Եվրամիության դուռը փակում, ու դա ոչ թե տնտեսական, այլ քաղաքական մոտիվների վկայությունն է:
Թուրքիան մի պահ գայթակղվեց, թե, ինչպես ասում են, արդեն այնքան է թրփոշացել, որ արդեն ինքնուրույն կարող է ինչ-որ աշխարհաքաղաքական հարցեր լուծել: Իսկ Արևմուտքը նման վերաբերմունք երբևիցե չի ընդունում, բավականին դաժան է պատժում:
Հիմա հանկարծակի մի այնպիսի պահ է եկել, որ Անկարան սկսում է հասկանալ, թե այս ամբողջ տասնամյակների ընթացքում ինքն Արևմուտքին պետք է եղել, որպեսզի ռուսական սպառնալիքի դեմն առնի այս տարածաշրջանում: Ու արդեն ստիպված ինչ-որ ավելորդ շարժումներ է անում միջազգային քաղաքական բեմում և հասկանում է, որ 180 աստիճանի շրջադարձ անելն ու նախապատվությունները դեպի Ռուսաստան ուղղելը միակ ելքն է ստեղծված իրավիճակում:
Իսկ այնտեղ տարածաշրջանում արդեն մի բավական լուրջ կառույց է պայմաններ թելադրում: Սկզբից՝ տնտեսական, հետո՝ քաղաքական…
Թուրքիան սկսում է շարժվել. կամ, իսկապես, գոնե Եվրամիության փոխարեն մի այլ գործընկեր կունենա, կամ էլ արևմուտքն ի վերջո կվախենա այդպիսի հզոր գործընկեր կորցնել և, ինչպես ասում են, «հետողորմյա» կանի:
Թուրքիան մտադիր է ԵԱՏՄ մաքսային տարածքին միանալու համաձայնագիր ստորագրել՝ հետագայում ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու նպատակով: Անկարան հույս ունի համապատասխան բանակցություններն ավարտին հասցնել արդեն մինչև տարեվերջ՝ չխախտելով համապատասխան համաձայնագիրը ԵՄ հետ: Սակայն այս պահի դրությամբ թուրքական կողմը պաշտոնապես դեռ չի դիմել Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովին:
Երևանում որոշ շրջանակներ կարծում են, որ ԵԱՏՄ-ին միանալու ցանկությունը բավարարելու համար Թուրքիան պատրաստ է նաև հստակ զիջումների գնալ, ինչպես, օրինակ, հայ-թուրքական սահմանի բացումը:
Հայաստանի փոխարտգործնախարար Շավարշ Քոչարյանը, մեկնաբանելով հարևան երկրի քաղաքական նկրտումները հայտարարեց, որ «զավեշտալի է, երբ ԵԱՏՄ մաքսային տարածքին միանալու մասին խոսում է Թուրքիան, որը միակողմանի փակել է հայ-թուրքական սահմանը` միակ ցամաքային սահմանը Թուրքիայի և ԵԱՏՄ մաքսային տարածքի միջև»:
Եղան նաև մեկնաբանություններ, որ Թուրքիան Եվրամիությունից կարող է ընդամենը ժամանակավոր կտրվել, ոչ ավելին, քանի որ սերտորեն կապված են միմյանց հետ։
Իսկ ինչ վերաբերում է Թուրքիայի և Իրանի համագործակցությանը Մերձավոր Արևելքում, ապա դա դժվար գործընթաց է, քանի որ մի շարք հարցեր կան, որտեղ երկու երկրները ընդհանրություններ չունեն: Ենթադրվում է, որ Մերձավոր Արևելքում Թուրքիան և Իրանը գործընկեր ու բարեկամ հազիվ թե դառնան:
13:03
11:12
10:10
20:45
20:08
18:33
16:09
15:52
15:35
15:18
14:45
14:29
14:04
13:19
12:53
12:38
12:14
11:45
11:22
11:03
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | ||
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | |
| 28 | 29 | 30 | 31 | ||||
09:56
09:45
09:33
09:17
09:02
10:06
09:53
09:45
09:33
09:24
09:12
09:02
10:08
09:58
09:47
09:33
09:25
09:17
09:02
09:59
09:45
09:37
09:26
09:14
09:08
09:56
09:45
09:33
09:26
09:13
09:01
09:58
09:45
09:34
09:27
09:13
09:01
09:58
09:47
09:33
09:25
09:15
09:01
09:58
09:46
09:34
09:25
09:16
09:02
09:02
