Զեկույց. Ավետիք Չալաբյանի նկատմամբ իրականացվում է քաղաքական հետապնդում

11.01.24 | 21:24

Հայաստանի հելսինկյան կոմիտեն և Քաղաքական իրավունքների հայկական կենտրոնը համատեղ զեկույց են հրապարակել հասարակական-քաղաքական գործիչ Ավետիք Չալաբյանի դատական գործի վերաբերյալ։

«Մի շարք ընդդիմադիր նախաձեռնությունների հիմնադիր և մասնակից հանդիսացող Ա. Չալաբյանը դատապարտվեց 2.5 տարվա ազատության սահմանափակման՝ զրկվելով հավաքներ կազմակերպելու և հավաքների այլ հանրային միջոցառումների մասնակցելու, ինչպես նաև բնակության վայրը փոխելու իրավունքներից։ Նա հետապնդվում էր 2022 թ. ընդդիմության հավաքներին մասնակցելու նպատակով ուսանողներին «նյութապես շահագրգռելու» մեղադրանքով։

«Հայաստանի հելսինկյան կոմիտե» և «Քաղաքական իրավունքների հայկական կենտրոն» իրավապաշտպան հասարակական կազմակերպությունները դատապարտում են Ա. Չալաբյանի նկատմամբ իրականացված հետապնդումը և դատավճիռը` համարելով, որ այն իրականացվում է քաղաքական դրդապատճառներով, կրում է խտրական բնույթ և չի համապատասխանում ՀՀ կողմից ստանձնած և միջազգայնորեն ընդունված մարդու իրավունքների չափանիշներին։

Սույն զեկույցում ներկայացվում են Կազմակերպությունների պնդումների հիմնավորումները, իրադարձությունների և իրավական ընթացակարգերի նկարագրությունը՝ այն համադրելով մարդու իրավունքների բնագավառում ՀՀ կողմից ստանձնած պարտավորությունների և միջազգային չափանիշների հետ»,- նշված է զեկույցի նախաբանում։

Զեկույցի համաձայն, Ա.Չալաբյանի դեմ իրականցված քրեական հետապնդումը և նրա՝ հավաքների ազատության իրավունքի նկատմամբ կիրառված միջամտությունը հիմնված չէ իրավաչափ նպատակի վրա, հետևաբար՝ դրանում առկա են այլ, չնախատեսված նպատակներ։ ՄԻԵԴ-ը, քրեական հետապնդման քաղաքական դրդապատճառները գնահատելու նպատակով հաշվի է առնում, ի թիվս այլ ժամանակահատվածը, դատակիրավական համակարգի անկախության աստիճանը գործադիրից, դրա առնչությունը անձի քաղաքական գործունեության հետ։

«Հավաքին մասնակցելու նպատակով նյութապես շահագրգռելու հանցակազմը մինչ օրս կիրառվել է միայն ընդդիմադիր գործիչների նկատմամբ և նախընտրական քարոզչության ֆինանսավորման համատեքստից դուրս։ Քաղաքական դրդապատճառներով հետապնդումների հիմնավորման էական ցուցանիշներից է օրենքի տարբերակված կիրառությունը, երբ համանման իրավիճակում անձի նկատմամբ հետապնդումը իրականացվում է այլոց համեմատ խտրական եղանակով»,- նշված է զեկույցում։

«Հավաքներին մասնակցելու նպատակով նյութապես շահագրգռելու հանցակազմը, նախընտրական քարոզչության ֆինանսավորման սահմանափակումների համատեքստից դուրս, հակասում է միջազգային չափանիշներին։ Ավելին, որոշ երկրներում իրավաչափ հիմքերով գործում են կազմակերպություններ, որոնք գումարի դիմաց տրամադրում են ցուցարարներ՝ հավաքների և տարբեր միջոցառումների համար, ինչպես ԱՄՆ-ում գործող Crowds on demand կազմակերպությունը։ Իհարկե, վճարովի ցուցարարների մասնակցությունը կարող է նվազեցնել հավաքի արժանահավատության ընկալումը, սակայն դա երբևէ չպետք է լինի քրեորեն հետապնդելի արարք։

Ա. Չալաբյանի նկատմամբ հետապնդումը և դատապարտումը, հիմնարար ազատությունից օգտվելու իրավունքի տևական արգելքը նման խնդրահարույց իրավական հիմքով չի համապատասխանում մարդու իրավունքների չափանիշներին՝ ինչպես նրա դեմ կիրառված օրենքի, այնպես էլ հետապնդման ընթացքում վերջինիս կալանավորման և ուղեկցվող այլ իրադարձությունների համատեքստում։
ՀՀ դատական իշխանության կախվածությունը գործադիրից համակարգային խնդիր է, որը հաշվի առնելով Ա. Չալաբյանի նկատմամբ քրեական հետապնդման հանգամանքները, ուղղակիորեն անդրադարձել է վերջինիս հիմնարար իրավունքների և ազատությունների վրա։

Հավաքին մասնակցելու նպատակով նյութապես շահագրգռելու հանցակազմը, չհամապատասխանելով միջազգային չափանիշներին, կիրառվում է խիստ խտրական եղանակով։ Մի դեպքում, ընտրական գործընթացների հետ կապ չունեցող հավաքների համատեքստում, այն կիրառվում է որպես ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներին հետապնդելու գործիք, մյուս դեպքում այն հաշվի չի առնվում, երբ առկա են իրավաչափ նպատակներ, սակայն գործողությունները իրականացվել են իշխող ՔՊ կուսակցության կողմից` ինչպես տեղի ունեցավ 2023 թ. Երևանի ավագանու ընտրությունների քարոզարշավի ընթացքում։

Հավաքների ազատության իրավունքի սահմանափակումը՝ հավաքներ կազմակերպելու և դրանց մասնակցելու արգելքը, առաջին անգամ է կիրառվում Հայաստանում։ Նման պատժի կիրառումը կարող է դառնալ բացասական նախադեպ և ունենալ «սառեցնող ազդեցություն» (chilling effect)՝ ընդդիմադիր հայացքներ ունեցող անձանց և առհասարակ խաղաղ հավաքների կազմակերպիչների և մասնակիցների նկատմամբ։

Հայաստանի հելսինկյան կոմիտեն և Քաղաքական իրավունքների հայկական կենտրոնը, ելնելով վերը ներկայացված հիմնավորումներից և վերլուծություններից, հայտարարում են, որ Ավետիք Չալաբյանի նկատմամբ իրականացվում է քաղաքական հետապնդում»,- նշված է զեկույցի եզրակացության մեջ։

Հայաստանի հելսինկյան կոմիտեն և Քաղաքական իրավունքների հայկական կենտրոնն առաջարկում են.

«ՀՀ Կառավարությանը և Ազգային ժողովին՝ դադարեցնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 236-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված հավաքին մասնակցելու կամ հավաքին մասնակցելուց հրաժարվելու նպատակով նյութապես շահագրգռելու հանցակազմի գոր-ծունեությունը և առկա խմբագրությամբ այն ներկայացնել ԵԽ Վենետիկի հանձնաժողովին և ԵԱՀԿ/ԺՀ-ՄԻԳ-ին՝ փորձագիտական կարծիք ստանալու նպատակով։

Վենետիկի հանձնաժողովին և ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ին՝ հաշվի առնելով, որ հավաքին մասնակցելու կամ դրանից հրաժարվելու նպատակով նյութապես շահագրգռելու հանցակազմին անդրադարձ չի կատարվել 2021 թ. ՀՀ ընտրական օրենսգրքի և հարակից օրենսդրության փոփոխությունների վերաբերյալ միացյալ հրատապ կարծիքում ՝ վերանայել այն (CDL-AD(2021)025-e) և հրապարակել դիրքորոշում ՝ հաշվի առնելով նաև նշված հանցակազմի՝ ՀՀ-ում կիրառաման պրակտիկան»։

Զեկույցն ամբողջությամբ՝ այստեղ։